Ишлаб чиқилган

Психологиянинг табиий–илмий
асослари инсон нерв системасининг 
тузилиши, ишлаши ва хусусиятларидир. Шунинг учун инсон нерв системаси 
ҳақида, айниқса марказий нерв системаси фаолияти шартли ва шартсиз 
рефлексларини содир бўлиш механизмлари тўғрисида билимга эга 
бўлишимиз зарур. 
Рецептор 
– бу гавданинг ички ёки устки қисмида жойлашган махсус 
организмнинг мосламаси бўлиб физик, кимёвий, механик қўзғатувчиларни 
қабул қилиб, уларни нерв электр стимулига айлантириб беради.
И.П. Павлов томонидан «анализатор» тушунчаси киритилган бўлиб, у 
қўзғатувни қабул қилиш, қайта ишлаш ва қайта жавоб беришда қатнашувчи 
афферент ва эфферент нерв структураларининг йиғиндисидир. Организмга 
таъсир этиб реакция ҳосил қила оладиган ҳар қандай фактор қўзғатувчи бўла 
олади. Реакция эса организмнинг ушбу қўзғатувчи таъсирига бўлган 
жавобидир. 
Ички ёки ташқи қўзғатувчи таъсирига организмнинг автоматик жавоб 
реакцияси , рефлекс дейилади. 
Рефлекслар шартли ва шартсиз бўлади. Шартсиз рефлекс- И.М. Сеченов 
ва И.П. Павловларнинг рефлектор назарияларини асоси бўлиб – бу 
стимулдан туғма инстинктлари асосида таъсирланиши. Шартли рефлекс эса 
актуал эҳтиёжлар томонидан мустаҳкамланган, организм ҳаёт давомида
орттирган реакциясидир. 
Инсон психикасини ўрганишда физиологиянинг олий нерв фаолияти 
тадқиқотларида эришилган ютуқлари алоҳида аҳамият касб этади. 
Хусусан А.Р.Луриянинг бош мия блоклари таълимотидир. А.Р.Лурия 
миянинг 3 та блокни фарқлайди:
а) энергетик – мия нормал ишлаш тонусини қувватлаш; 
б) қабул қилиш, қайта ишлаш ва ахборотни сақлаш; 
в) фаолиятни программалаштиришни тартибга солиш ва назорат 
қилишни таъминлаш. 
Бош мия яримшарлари функцияларининг муайян йўналиши алоҳида 
аҳамият касб этади. (жадвал №1). 

---

156 
1 – жадвал 
Чап яримшар 
Ўнг яримшар 
7.
Хронологик тартиб 
8.
Карта, схемаларни ўқиш 
9.
Исм, сўз, символларни эсда 
сақлаб қолиш 
10.
Нутқ активлиги 
11.
Оламни 
қувноқ, 
енгил;
маъюс, ғамгин кўриш
12.
Деталли идрок 
1. Кундалик вақт 
2. Конкрет фазо 
3.Образларни,конкрет 
ҳодисаларини эслаб қолиш 
4. Эмоционал ҳолатни ҳис этиш 
5. Бир бутун образли идрок 
Психологик ҳодисаларни ўрганишда П.К.Анохиннинг функционал 
системаси тўғрисидаги назарияси муҳим аҳамиятга эга. П.К.Анохин фикрига 
кўра, хатти-ҳаракат акцептори ҳаракат натижаларини олдинга қўйилган 
мақсад билан солиштиришга имкон беради.