Ишлаб чиқилган

 
Умумий психологиянинг вазифалари 
Психология фанининг бошқа фан соҳаларидан фарқли томони шундан 
иборатки, унинг амалий, татбиқий жиҳатлари мавжуд бўлиб, ижтимоий 
турмушнинг барча жабҳаларида бевосита қатнашади, уларга муайян 
даражада таъсир ўтказади. Психология бошқа фанлардан фарқли ўлароқ ўз 
татбиқий маълумотлари, натижаларининг кўпқирра, кўпёқлама эканлиги 
билан тубдан ажралиб туради ва мутлақо бошқа сифат кўрсаткичига эга. 
Айниқса, бу борада ўзини ўзи бошқариш алоҳида аҳамият касб этади, 
шунинг учун у табиатни ўрганиш илмидан тафовутланиб, ўзининг психик 
жараёнлари, функциялари, ҳолатлари, ҳиссиёти, иродаси, характери, 
темпераменти кабиларни бошқаришда ўз аксини топади. Инсон ўзини англай 
бориб, ўз инсоний хислати, хусусияти, сифати, хуқуқини ўзгартириш 
имкониятига эга бўлади. 
Ҳозирги кунда жаҳон психологияси фани ўзини ўзи бошқариш ва 
такомиллаштирш, ўзини ўзи қўлга олиш, ўзига ўзи буйруқ бериш, ўзини ўзи 
тарбиялаш бўйича бой материаллар тўплаган, бу эса ўз навбатида инсон 
муносабати, мақсади, ҳолати, кечинмалари ўзгариши ва янгидан яралиши 
ҳақида 
илмий-татбиқий 
маълумотлар 
беради, 
кундалик 
турмуш 
психологияси ранг-баранглигини таъминлаб туради. Психология инсон 
психикасини 
аниқлаш, 
шакллантириш, 
янги 
шароитга 
кўчириш, 
такомиллаштирш, ривожланиш динамикасини таъминлаш, янги сифат 
босқичига ўтишини қайд қилиш имконияти борлиги билан ўта амалий, 
татбиқий фанга айлангандир. Психология фанининг соҳалари унинг амалиёт 
учун муҳим аҳамият касб этишидан далолат беради (ҳуқуқшунослик 
психологияси, 
клиник 
психология, 
меҳнат 
психологияси, 
савдо 
психологияси, социал психология, педагогик психология, махсус психология, 
спорт психологияси ва ҳоказо). Психология амалий, татбиқий жиҳатдан ўз 
предметига эга бўлиб, амалий социал психолог, инженер (муҳандис) 
психолог, оилавий психотерапевт, тиббиёт психологи, мактаб психологи 
каби соҳаларни ўз ичига қамраб олган. 
Алоҳида таъкилаб ўтиш керакки, психология фани кўҳна тарихга эга 
бўлишга қарамай, у жуда навқирон фандир, чунки илмий психология немис 
психологи В.Вундт томонидан 1879 йилда Лейпциг (Германия) 

---

23 
университетида асос солинган биринчи экспериментал лаборатория 
очилишидан бошланади. Шунинг учун рефлексияни (лотинча 
reflexus
ўзининг руҳий ҳолатини таҳлил қилиш дегани) илмий жиҳатдан ўрганишни 
психология фани предмети таркибига киритиш даври (мавриди) келди. 
Психология фани табиатшунослик фанлари ва фалсафа негизида пайдо 
бўлган бўлиб, то ҳанузгача унинг на гуманитар, на табиий фанлар қаторига 
киритилиши аниқлангани йўқ, лекин шунга қарамасдан, уни ҳар иккала 
йўналишдаги соҳалар бўйича тўпланган маълумотлар, қонуниятлар 
бирлашувининг маҳсули деб аташ мумкин. Аммо психологиянинг таркибида 
ҳам гуманитар, ҳам ижтимоий билимлар мавжуд бўлишидан қатъи назар, у 
алоҳида хусусиятга эга бўлган мустақил фандир. Чунки психология фани 
яққол инсон фазилати, муайян тараққиёт хусусиятлари, механизмлари, 
қонуниятлари, ўзига хослик, алоҳидалик, яккаҳоллик табиати юзасидан баҳс 
юритилади. Психология фанини таҳлил қилишда унинг қай фан соҳаси билан 
алоқасини аниқлашдан кўра илмий ва кундалик турмуш психологияси 
ўртасидаги муносабат тўғрисида мулоҳаза юритиш мақсадга мувофиқдир. 
Маълумки, ҳар қандай фан негизида одамларнинг турмуш ва амалий 
тажрибаси муайян даражада ўз аксини топган бўлади. Масалан, кимё 
предмети моддаларнинг хусусиятлари, уларнинг зичлиги, оғирлиги, ўзаро 
бирикуви тўғрисидаги кундалик турмуш билимларига суянади, математика 
фани сонлар, миқдорий муносабатлар, геометрик шаклларнинг хоссалари, 
тригонометрик функциялар ҳақидаги инсон тасаввурлари асосига қурилади. 
Лекин психология юзасидан ана шундай мулоҳазалар юритиш ёки билдириш 
мумкин эмас, чунки унинг замирида тубдан бошқача ўзига хослик ётади. Ҳар 
қайси шахс кундалик турмушнинг ўзига хос психологик билимларини 
эгаллаган бўлиб, ўз савияси, салоҳияти билан турлича камолот кўрсаткичига 
эгадир, ҳатто турмуш тажрибасида тўпланган билимлар илмий психологик 
билимлардан устунроқ туриши ҳам мумкин (қари билганни пари билмас). 
Чунки, йирик ёзувчилар (шахслараро муносабат ва муомала, мулоқот 
хусусиятлари 
юзасидан 
кузатувчанликка 
эгадирлар), 
шифокорлар, 
ўқитувчилар, руҳонийлар, савдогарлар узлуксиз равишда кишилар билан 
муомалага киришишлари натижасида уларнинг ички дунёси ва хулқ-атворига 
оид билимлар билан юксак даражада қуроллангандирлар. Ҳар бир инсонда 
озми ёки кўпми психологик билимлар мавжуддир, бунинг далили сифатида 
одамларнинг бир-бирларини тушунишлари, таъсир ўтказишлари, хулқ-атвор 
оқибатини олдиндан башорат қилиш, кишининг якка хусусиятларини 
ҳисобга олган ҳолда унга ёрдам кўрсатишни таъкидлаб ўтишнинг ўзи кифоя.