Ишлаб чиқаришнинг метрологик асослари

Metrik tizimning joriy etilishi.
 Vaqt o’tishi bilan savdo-sotiq va 
o’zaro  iqtisodiy  aloqalarning  rivojlanishi  mobaynida  o’lchovlarga 

---

 
14 
aniqlik kiritish, yangilarini hosil qilish, o’zaro solishtirish va qiyoslash 
usullari  shakllanib,  o’nlab  yangi  va  mukammalroq  o’lchash  birliklari 
hosil  bo’la  boshlagan.  Bu  birliklarning  o’zaro  bog’liqligi  masalalari 
esa  tobora  muhim  ahamiyat  kasb  eta  boshlagan.  Shu  bois  olimlar  bir 
asosiy  kattalikning  o’lchash  birligini  boshqa  asosiy  kattalikning 
o’lchash  birligi  bilan  bog’liqligini  ta’minlash  ustida  bosh  qotira 
borganlar.  Bunda  yana  bir  talab  -  kattalikning  turli  o’lchovlarining 
qiymatlari  orasidagi  o’zaro  bog’liqlik  muayyan  qonuniyat  asosida 
bo’lishini  ta’minlash  lozim  bo’lgan.  Uzoq  tadqiqotlardan  so’ng 
olimlar  qadimgi  Bobil  davlatida  qo’llanilgan  «o’nlik  tizimi»ga 
qaytishgan. Aynan shu tizim asosida metrik tizim ta’sis etilgan. 
Metrik  tizim  1875  yil  20  mayda  Parijda  20  ta  mamlakatlar 
vakillarining konferensiyasida qabul qilingan va Metrik Кonvensiyasi 
nomini olgan. Metrik Кonvensiya metrologiya bo’yicha ilmiy faoliyat 
ko’rsatuvchi birinchi xalqaro kelishuv hisoblanadi. Кonvensiya metrik 
etalonlarni  saqlash  va  tekshirish  uchun  ilmiy  muassasa  sifatida 
o’lchovlar va tarozilar xalqaro byurosini ham ta’sis etadi. 
Shu  asnoda  yuqoridagi  talablarning  to’liq  ta’minlanishiga 
erishilgan,  ya’ni  kattalikning  turli  qiymatlari  o’zaro  o’nga  karrali 
bog’lanishda bo’lgan bo’lsa, bir nechta asosiy kattaliklarning birliklari 
orasida  o’zaro  bog’lanishga  ham  erishilgan  (Er  meridianining  qirq 
milliondan  bir  ulushi  bo’yicha  -  "
metr"
,  metr  bu  yorug’likning 
1/299792458 
s 
vaqt  oralig’ida  vakuumda  bosib  o’tadigan  masofa. 
XVII  O’TBК  1983  yil.  Bir  kub  desimetr  suvning  temperaturasi  4 
0
S 
bo’lgandagi massasi -