Ишлаб чиқаришнинг метрологик асослари

Izohlar:

1. 
   Кelvin haroratidan (belgisi T) tashqari tqT-T₀ ifoda bilan aniqlanuvchi Selsiy harorati ham (belgisi t) qo’llaniladi, bu erda ta’rifi bo’yicha Tq273,15 К. Кelvin harorati kelvinlar bilan, Selsiy harorati Selsiy graduslari bilan ifodalanadi (xalqaro va o’zbekcha belgisi °S). O’lchovi bo’yicha Selsiy gradusi Кelvinga teng. Selsiy gradusi bu
   

«kelvin» nomi o’rniga ishlatiladigan maxsus nom.

2. 
   Кelvin haroratlarining ayirmasi yoki oralig’i kelvinlar bilan ifodalanadi. Selsiy haroratlarining ayirmasi yoki oralig’i kelvinlar bilan ham, Selsiy graduslari bilan ham ifodalashga ruxsat etiladi.
   
3. 
   Xalqaro amaliy harorat belgisini 1990 yilgi xalqaro harorat shkalasida ifodalash uchun, agar uni termodinamik haroratdan farqlash lozim bo’lsa, unda termodinamik harorat belgisiga «90» indeksi qo’shib yoziladi (masalan, T₉₀ yoki t₉₀)
   

SI ning hosilaviy birliklari SI ning kogerent hosilaviy birliklarini hosil qilish qoidalariga muvofiq keltirib chiqariladi. SI ning asosiy birliklaridan foydalanib keltirib chiqarilgan SI ning hosilaviy birliklarining namunalari 2-jadvalda keltirilgan.

2. 
   jadval.
   

Nomlari va belgilari asosiy birliklar nomlaridan va belgilaridan tashkil topgan SI ning hosilaviy birliklar namunalari.

Кattalik		Birlik
Nomi	O’lcham ligi	Nomi	Belgisi
Maydon	L2	metrning kvadrati	m2
hajm, sig’diruvchanlik	L3	metrning kubi	m 3
Tezlik	LT-1	sekundiga metr	m/s
Tezlanish	LT-2	metr taqsim sekundning kvadrati	m/s^2
Zichlik	L-3M	kilogramm taqsim metrning kubi	kg/m^3
To’lqin son	L-1	metrning daraja-si minus bir	m-1

Solishtirma xajm	L3M-1	metrning kubi taqsim kilogramm	m^3/kg
Elektr tokining zichligi	L-2I	amper taqsim metrning kvadrati	A/m^2
Magnit maydonning kuchlanganligi	L-1I	amper taqsim metr	A/m
Кomponentning molyar konsentrasiyasi	L-3N	mol taqsim metrning kubi	mol/m^3
Ravshanlik	L-2J	kandela taqsim metrning kvadrati	cd/m^2

SI ning maxsus nomiga va belgilanishiga ega bo’lgan hosilaviy birliklari 3-jadvalda ko’rsatilgan.

SI ning elektr va magnit kattaliklarining birliklarini elektromagnit maydoni tenglamalarini rasionallashtirilgan shakliga muvofiq hosil qilish lozim. Bu tenglamalarga vakuumning magnit doimiyligi μ₀ kiradi. Uni aniq qiymati 4π10^-7 H/m yoki 12,566 370 614...-10^-7 H/m (aniq).
O’lchovlar va tarozilar XVII Bosh konferensiyasining - O’TBК (1983 y.) qarorlariga muvofiq uzunlik birligi - metrni yangi ta’rifi bo’yicha, tekis elektromagnit to’lqinlarining vakuumda tarqalish tezligini qiymati s₀ - 299792458 m/s (aniq) ga teng deb qabul qilingan.
Bu tenglamaga shuningdek qiymati 8,854187817 10^-12 F/m teng deb qabul qilingan vakuumning elektrik doimiyligi ham ε₀ kiradi.
Elektr birliklari o’lchamlarining anikligini Djozefson effekti va Xoll kvant effekti asosida oshirish maqsadida O’lchovlar va tarozilar xalqaro komiteti (O’TXК) tomonidan 1990 yil 1 yanvaridan boshlab Djozefson konstantasining shartli qiymati K_j-90 q 4,8357910¹⁴ Hz/V (aniq) [O’TXК 1 - tavsiyasi, 1988 y] va Кlitsing konstantasini shartli qiymati R_k-90 q 25812,807 Ω (aniq) [O’TXК, 2- tavsiyasi, 1988 y] deb kiritildi.

2. 
   jadval.