Ишлаб чиқаришни бошқаришда объект ва субъект тушунчалари

Aim.uz

Ишлаб чиқаришни бошқаришда объект ва субъект тушунчалари
Ишлаб чиқариш икки турдаги бошқаришни ташкил қилади:
-буюмни, яъни меҳнат воситаларини бошқариш;
-одамлар (ишчилар)ни бошқариш.
Буюмни бошқариш унинг ўзини ишлаб чиқариш жараёнидан иборат. Бу жараёнда ишчилар моддий бойлик олиш мақсадида меҳнат буюмларига таъсир кўрсатадилар ва бошқариш субъекти ролини бажарадилар. Моддий бойлик олиш учун меҳнат буюмларига бевосита таъсир кўрсатадиган ишчилар:
-бошқарувчи тизимда бошқаришнинг объекти (одамларни бошқариш);
-бошқариладиган тизимда бошқаришнинг субъекти (буюмни бошқариш) сифатида иштирок этадилар (1-чизма).
1-Чизма. Бошқарув объекти ва субъекти

Ишчилар







Одамларни бошљариш нуљтаи назардан-бу

Буюмларни бошљариш нуљтаи назардан-бу






Объект

Субъект

Ишлаб чиқаришни бошқариш - ишчиларни бошқаришдан иборат бўлиб, улар ўз навбатида меҳнат воситаларини бошқарадилар. Одамларни бошқариш ишлаб чиқаришда уларнинг муносабатларига ҳам таъсир кўрсатишдир.

Масалан, ҳар бирк корхона цехлараро асосий ва ёрдамчи цехлар ўртасида, ҳар бир цехда эса участкалараро; ўз навбатида ҳар қайси участка ёки бригадаларнинг ишчилари ўртасида ишлаб чиқариш алоқалари ва муносабатлари мавжуд бўлади.
Шунингдек, корхоналар бошқа корхоналар билан маҳсулот сотиш, ишлаб бчиқариш вситалари билан таъминлаш борасида ҳам ишлаб чиқариш алоқаларини ўрнатади. Бу муносабатлар кооперация ва меҳнатни, ишлаб чиқаришни ихтисослаштириш даражасига боғлиқ.
Иқтисодий фаолият ишлаб чиқаришдан бошланади. Ҳар қандай ишлаб чиқаришда икки омил - шахсий-инсоний омил ва моддий-ашёвий омил иштирок этади. Чунончи:
И_к И_ч Т А И
ИЧ_в
Бу ерда: И_к - ишчи кучи (шахсий инсоний омил);
ИЧ_в - ишлаб чиқариш воситалари (меҳнат предметлари, яъни хом-ашё, материаллар ва меҳнат қуроллари, яъни машина, асбоб-ускуналар, ўлчаш, ҳисоблаш асбоблари ва ҳк.);
И_ч - ишлаб чиқариш жараёни;
Т - тақсимот;
А - айирбошлаш;
И - истеъмол.
Ишлаб чиқариш жараёнида маҳсулот яратилади ва у тақсимот, айирбошлаш орқали истеъмол қилиш билан тугалланади.
Ишлаб чиқариш муҳитида бошқариш фаолиятининг асосий мақсади - бу ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш ва юқори фойда олишдир. Фойда олиш эса:
-ишлаб чиқариш омилларидан фойдаланиш самарадорлигига;
-инвестиция самарадорлигига;
-маҳсулот сифати ва унинг рақобатбардошлилигига;
-тез ва самарали қарорларнинг қабул қилинишига;
-янги техника ва технологиянинг жорий қилиниш даражаси каби қатор омилларга боғлиқдир.
Демак, ишлаб чиқаришни бошқариш бевосита, ишлаб чиқариш жараёнига таъсир қилувчи ташқи ва ички омилларни бошқариш жараёнларини ўз ичига олади. Чунончи:
-ишчи кучини бошқариш;
-ишлаб чиқариш воситаларини бошқариш;
-техникуа ва технологияни бошқариш;
-ишлаб чиқариш самарадорлигини бошқариш;
-маҳсулот сифатини бошқариш;
-инвестиция самарадорлигини бошқариш;
-инновацион жараённи бошқариш ва б.
Қайд қилинган объектларни бошқариш дастлаб режалаштиришдан бошланиб, ишлаб чиқаришни ташкил қилиш, уни тартибга тушириш, мувофиқлаштириш билан давом эттирилиб, назорат билан тугайди. Бу ерда рағбатлантириш ишлаб чиқаришни бошқаришнинг барча функциялари жараёнида ўз аксини топади.