Ишлаб чиљариш омиллари бозори

13.3-rasm. Ishchi kuchiga talab bilan ish haqi o’rtasidagi bog’liqlik.
(1) va (3) tenglikdan foydalanib quyidagi munosabatni yozamiz.
tenglikning ikkala tomonini chekli mahsulot ga bo’lamiz. Natijada quyidagini olamiz:
(4)

4. 
   - munosabatning chap tomoni ish haqi stavkasining bir birlik mahsulot ishlab chiqarish uchun ketgan mehnat sarfiga ko’paytirilganiga teng, ya’ni bu ishlab chiqarishning chekli xarajatidir. Tarmoq bo’yicha mehnat bozorini ko’rib chiqamiz. Umumiy bozor talabi tarmoqdagi firmalar talablari yig’indisi bilan aniqlanadi (13.4-rasm).
   

Umumiy taklif- takliflar yig’indisidan iboratdir.

Bu yerda -ishchi uchun sarflanadigan qo’shimcha xarajat, ya’ni, ish haqidir.




13.4-rasm. Tarmoq mehnat bozori.
Mehnat qilish va dam olish o’rtasidagi bog’liqlik. Har bir ishchi oldidagi masala, bu qancha ishlab, qancha dam olish muammosidir. Agar sutkada 24 soat bo’ladigan bo’lsa, ishchi 24 soat ishlasa, u so’mga teng bo’lgan maksimal daromad olishi mumkin (12.5-rasm).


12.5-rasm. Ish vaqti va dam olish o’rtasidagi bog’liqlik
Agar u ishlamasa, uning maksimal dam olishi bir sutkaga, ya’ni, 24 soatga teng bo’ladi va uning daromadi nolga teng. Ishchining "daromad va bo’sh vaqti" budjet chizig’ini chizig’i orqali ifodalash mumkin. Ma’lumki, ishchi har doim sutkasiga 24 soat ishlayvermaydi. Tabiiyki, ishchining ish vaqti chegaralangan bo’ladi, u ma’lum vaqt dam olib, o’zining ishlash qobiliyatini tiklashi kerak bo’ladi. Bundan tashqari, dam olish uni ma’naviy o’sishini ta’minlaydi. Demak, ishchi ma’lum vaqt ishlab, ma’lum miqdorda naf olsa (daromad olsa), u ma’lum vaqt dam olganda ham qandaydir naf oladi (ma’naviy o’sish, zavqlanish). Demak, ishchini qancha vaqt ishlab, qancha vaqt dam olishi kerakligi to’g’risidagi masalani quyidagicha qo’yish mumkin:
Ishchining ishlash vaqti va dam olish vaqtidan bog’liq naflik funksiyasini quyidagicha yozamiz:
, (5)
bu yerda - naflik funktsiyasi; - dam olish vaqti; - ish vaqti.
Demak, ishchi sutkadagi 24 soatni ish vaqtiga va dam olish vaqtiga shunday taqsimlashi kerakki, natijada u maksimal naf olsin:
. (6)
Quyidagi shart bajarilganda:
. (7)
Ushbu masalaning optimal echimini grafik orqali aniqlaymiz (12.6-rasm).