«Ишлаб чиқариш жараёнларини механизациялаш ва автоматлаштириш» фани маърузаларини ўқитиш технологиялари

9.3. Mikroprocessorli boshqaruv tizimi (MSU-T) 
Zamonaviy teplovozlarni kuch qurilmalarini diagnostika qilishl va kompleks
avtomatik  boshqarish  tizimi  sifatida   mikroprocessorli  boshqaruv  tizimi  (MSU)
dank eng foydalanilmoqda.
Harakatdagi  tarkib  qurilmalarini  ishonchliligini  orttirish  samarali
foydalanish  usullaridan  biri,  qurilmalarning  holatini  o'z  vaqtida  tekshirib  ishga
yaroqli holatda ushlab turish hisoblanadi. Kuch qurilmalarninsh ishga yaroqliligini
tekshirish   diagnostika   qilishlni   ikki   hil   usuli   stacionar   va   bortda   bevosita
lokomotivni ish jarayonida diagnostika qilishl usullari mavjud. 
-   Statsionar   diagnostika   qilishl   uslubi   -   stacionar   qurilmalarda   amalga
oshiriladi, bu qurilmalar ma'lum mablag’, material sarfi, diagnostika qilishl uchun
vaqt   talab   qiladi.   Bu   uslubning   afzalligi   lokomotiv   turli   qismlarining   holatini
ko'proq aniqlash imkonini beradi. 
-   bort   diagnostika   qurilmalari   birinchi   navbatda     lokomotivning   ma'lum
qurilmalarida   ish   jarayonida   hosil   bo'lgan   nosozliklarni   o'z   vaqtida   aniqlash,
lokomotiv   qurilmalarining   umumlashtirilgan   holati   bo'yicha   nazorat   qilishl   va
qoldiq resursini aniqlash bo'yicha oldindan aytib berish;
- Lokal diagnostika ko'tarib yurish qurilmalari aniq bir uzelning holatini ko'p
bo'lmagan o'lchash parametrlar  orqali tehnik holatini aniqlash    
2001 yildan boshlab RTY va 2008 yildan boshlab “O'TY” AJ parkida kapital
ta'mirlash va modernizaciya qilishl dasturi bo'yicha teplovozlarning elektr qismi
takomillashdi bunda mashinist kabanasiga takomillashgan boshqaruv pulti (UPU) ,
mikroprocessorli boshqaruv tizimi va diagnostika qilishl qurilmalari o'rnatildi 
267

---

  UPU   apparatlari   tarkibi   mashinist   elektron   kontrolleridan   (KMEU),
mikroprocessorli indikator komplektidan (MIK), harorat o'lchagichi (IT) o'lchov
o'zgartirgichlari va datchiklar komplektidan tashkil topgan. 
MSU   tarkibiga     USTA   tizimi   tarkibidan   rostlash   bloklari   datchiklar   va
o'zgartirgichlar komplekti kiradi. 
Hozirgi   vaqtda   bu   ikroprocessorli   boshqaruv   va   diagnostika   tizimi
takomilashib bormoqda. 
MSU   -T   tizim   bilan   2003   yilda   dastlab   TEP70BS   №001,   teplovozi
jihozlangan va barcha sinovlardan to'liq o'tkazilgan. 
MSU-T qurilmasi teplovozga o'rnatilgandan so'ng teplovozning boshqaruv
zanjiridan   oraliq   relelarni,   kontaktorlarni   qo'shimcha   yordamchi   kontaktlarini,
tumblerlar   va   avtomatik   o'chirgichlarni   kontaktlarni   va   barcha   vaqt   relelarini
chiqarish imkonini berdi. TEP 70BS teplovozining MSU -T tizimining yana bir
funkciyalaridan biri bu   teplovoz asosiy qurilmalarini diagnostika qilishl va shu
bilan   lokomotiv   brigadalarini   ekspluataciya   jarayonida   nosozlikni   aniqlash   va
bartaraf qilishl bo'yicha ishini engillashtirish
MSU -T tizimga 140 diskret, 44 analog (ulardan 17 tasi bosim bo'yicha) 8 ta
chastotali,   34   ta   harorat   bo'yicha   teplovoz   tizimlaridan   asosiy   parametrlari
kiritiladi.  MSU  -T  tizimida  kiritilayotgan  signallarning  boshqaruv  tizimi  uchun
yoki qurilmalarni diagnostikasi uchun aniq ajratilishi kiritilmagan. Bu signallarni
ko'pchiligi boshqarishda ishlatilsa shu bilan birga diagnostikada ham foydalaniladi.
Teplovoz   tizimini   tehnik   holati   mashinistni   aralashuvisiz   avtomatik   ravishda
diagnostika qilib boriladi. U yoki bu qurilmalarning ish rejimini tizimning o'zi
aniqlaydi va mos hollarda u yoki bu diagnostikalash algoritmini ishga tushiradi.
Shtatsiz   (avariyaviy)   holatlar   kelib   chiqganda   displey   modul   ekraniga
ogohlantiruvchi ma'lumot matn ko'rinishda chiqaradi, bunda mashinist tomonidan
ushbu ogohlantiruvchi ma'lumot olinganligi displey modul ekranidagi klaviatura
yordamida   qabul   qilinganligi   tasdiqlanishi   lozim.   Mashinist   yoki   ta'mirlovchi
hodimning   so'roviga   ko'ra   tizim   displey   moduliga   nazorat   qilinayotgan   barcha
268

---

parametrlar   bo'yicha   ma'lumotlarni   soddalashtirilgan   tizimlarning   shemasi
ko'rinishida berishi mumkin. 
MSU -T (MSU -TP) tizimi ushbu qismlardan tashkil topgan. (2005 yildan
boshlab TEP70BS, 2008 yildan 2TE116U teplovozlariga o'rnatila boshlangan) 
- UOI ma'lumotlarni qayta ishlash qurilmasi;
-   M-TPP-3600D-U2(UVM)   (MSU-TP)   olti   kanallik   kuch   boshqariluvchi
to’g’irlagichi;
- Gercom BC4101 (Germaniya) displey moduli (DM);
- (IT) harorat o'lchagich;
- (VDU) ikkita volt qo'shish qurilmasi;
- (BPPCH) ikkita chastotani o'zgartirgich manbalash bloki;
-   BKT   1012R(UVV)   uyg’otishni   boshqariluvchi   to’g’irlagichining
tiristorlarini o'chirgich bloki;
- (KM) mashinist kontrolleri;
- datchiklar va o'zgartirgichlar komplekti;
Teplovozga dizel tirsakli valini aylanishlar chastotasini elektron rostlagichli
dizel o'rnatilgan. 
Teplovoz   ishini   ta'minlash   uchun   MSU   -TP   ushbu   asosiy   funkciyalarni
bajaradi. 
-  dizelni ishga tushirish va o'chirish, uning himoyasi;
- tortish va elektr dinamik tormozlash rejimlarida elektr uzatmali tortishni
boshqarish; 
- dizel tirsakli valiga aylanishlar sonini vazifa qilib berish;
- qo'lda va avtomatik rejimlarda dizelning issiqlik tashuvchilari (suv,moy)
haroratini rostlash;
-   Teplovoz   qildirak   juftliklarini   shataklanishida   va   sirpanishida   himoyani
ta'minlash; 
- yilning sovuq kunlarida dizelni avtomatik qizdirishini boshqarish;
269

---

- displey modulida qurilmalarning nosozliklari va meyoriy parametrlardan
og’ishlari haqidagi ma'lumotlarni keltirish;
- displey modulida asosiy va yordamchi qurilmalarni parametrlarini keltirish.
Ko'pfunkcional mikroprocessorli boshqaruv tizimli va har bir o'q bo'yicha
urinma kuchni rostlash  MSU -TP bilan jihozlangan 2TE116 U teplovozi hozirgi
vaqtda shunga o'hshash magistral yuk tashuvchi teplovozlardan va shunga o'hshash
AQSH ning General Electric Trans firmasining «Bright Star» analog tizimi bilan
jihozlangan teplovozlardan imkoniyatlari yuqori hisoblanadi.  
MSU   -TP   tizimini   teplovozlarga   kiritish   bilan   teplovozdan   olinadigan
nazorat qilinuvchi signallar soni: diskret signallar - 140 ta, analog signallar 117ta
(bundan 17 ta signal bosim bo'yicha, 34ta signal harorat bo'yicha), teplovozning
asosiy tizimlaridan 8 ta chastotali signalga etdi. Bu signallarning ko'pchiligi bir
vaqtning o'zida ham boshqaruv tizimida ham diagnostika tizimida foydalaniladi.
Tizimning umumiy ishlash tartibi MSU -T tizimi kabi olib boriladi.   
MSU   -TP   tizimini   dizel   holatini   baholash   bo'yicha   nazorat   qilinuvchi
parametrlari:
- silindrga kiritiluvchi siqilgan havo bosimi (kgs/sm2)
- TNVD yuqori bosim yoqilg’i nasoslarining reykasini holati (kodlar)
- moy bosimi(kgs/sm2);
-yoqilg’i bosimi (kgs/sm2);
- atrof muhit harorati (0C);
-dizeldan chiqish qismida moy va suvning harorati (0C);
-dizelga kirish qismidagi moy va suvning harorati (0C);
- siqilgan havoni sovutgichining kirish qismidagi suvning harorati (0C);
-filtrgacha va filtrdan so'ng moy bosimi (kgs/sm2);
-filtrgacha va filtrdan so'ng yoqilg’i bosimi (kgs/sm2);
-yoqilg’i harorati (0C);
Dizel tirsakli valining aylanishlar chastotasi (ayl/min);
-turbokompressor rotorining aylanishlar chastotasi (ayl/min);
270

---

Dizel silindridan chiqish qismidagi gazlarning harorati (0C);
-har bir chiqish kollektordan turbinaga kirish qismidagi gazlarning harorati
(0C);
-tortuv generator quvvati (kVt)
Teplovozning ish jarayonida keltirilgan parametrlar har 1 sekundda uzluksiz
nazorat qilinadi va mahsus formatdagi fayllarda saqlanadi.