Ishchi dasturi

Tibbiyot psixologiyasining yaqin tarixda tutgan o‘rni va asosiy davrlar
Ta’bir joiz bo‘lsa, 1960 yildan hozirgacha bo‘lgan tarixiy davrlarni psixologik nuqtai nazardan 3 bosqichga bo‘lib o‘rganish zarur, deb hisoblaymiz.

Birinchi davr – 1960-1990 yillar. Tinch va sokin hayot davri. Ikkinchi jahon urushidan keyin yirik davlatlarda ijtimoiy hayotga urg‘u berildi. Bu davr ichida nafaqat rivojlangan, balki rivojlanayotgan davlatlarda tibbiyot va klinik psixologiya, psixosomatik tibbiyot va psixoterapiya yanada rivojlandi. Barcha universitetlarda tibbiyot psixologiyasi va psixoterapiya kafedralari, klinik psixologiya fakultetlari tashkil etildi. Eng asosiysi, tibbiy va klinik psixologlarning amaliyotdagi faoliyati sezilarli darajada oshdi. Klinik psixologiya va tibbiyot psixologiyasining o‘zi bir necha tarmoqlarga bo‘linib, turli xil jamiyatlar, ya’ni psixosomatik tibbiyot, neyropsixologlar, psixoterapevtlar, somnologlar, psixoanalitiklar, suitsidologlar, sotsial psixologlar, patopsixologlar, gipnoterapevtlar jamiyatlari ko‘paydi.

Ikkinchi davr – bu 1991–2000 yillar. Ijtimoiy tuzum qulab, yangi davlatlar paydo bo‘lishi davri. Insoniyat qoniga singib ketgan ijtimoiy tuzum quladi, jamiyat va uning qonunlariga qarashlar o‘zgardi, millatlararo va dinlararo nizolar paydo bo‘ldi. Yevropa va MDH davlatlarini qamrab olgan bunday inqilobiy o‘zgarishlar kuchli ijtimoiy-psixologik muammolarni keltirib chiqardi, davlatlar ichida kichik-kichik kelishmovchiliklar yuzaga keldi, stress kasalliklari avj oldi va o‘z joniga suiqasd qilish ko‘paydi. Yangi paydo bo‘lgan davlatlar va ijtimoiy muhit ko‘p muammolarga yangi psixologik yondashuv uslublarini ishlab chiqishni taqozo etdi.

Uchinchi davr – 2001–2018 yillar. Ijtimoiy bo‘xronlar va terroristik xavf-xatar davri. Sharq davlatlarida yuzaga kelgan ijtimoiy portlashlar, terrorizm, xalqlar orasida migratsiyaning kuchayishi, lokal va yirik hududlarni qamrab olgan harbiy nizolar psixologlar oldiga katta vazifalarni qo‘ydi. Ayniqsa, xalqlarning bir ijtimoiy tuzumdan ikkinchi ijtimoiy tuzumga migratsiyasi migrantlarga ham, mahalliy aholi vakillariga ham katta ijtimoiy-psixologik qiyinchiliklarni keltirib chiqardi, turli diniy konfessiyalar assimilyatsiyasi bilan bog‘liq muammolar paydo bo‘ldi, o‘z joniga qasd qilishlar yanada ko‘paydi. Bularning hammasi turli soha psixologlari oldiga muhim vazifalarni ko‘ndalang qo‘ydi. Yevropa shaharlarida psixoterapevtik klinikalardan tashkari, tez tibbiy-psixologik yordam va stress markazlari soni keskin ko‘paydi.
Psixosomatikani fan sifatida o'rganish predmeti kasalliklarning paydo bo'lishi va kechishining psixologik omillaridir. Psixosomatik tibbiyot vakillarining fikriga ko'ra, 21-asrda kasalliklarning taxminan yarmi psixogen xarakterga ega. Ruhiy omillar nafaqat ayrim kasalliklarni qo'zg'atadi, balki ko'plab kasalliklarning kechishiga ham ta'sir qiladi va keltirib chiqaradi xam
Jamiyatda insonning barcha kasalliklari insonning ruhida, fikrlarida yuzaga keladigan psixologik buzilishlar tufayli paydo bo'ladi, degan keng tarqalgan noto'g'ri fikr mavjud^[ hunchadir

Psixogen omillar ta'sirida yuzaga keladigan somatik kasalliklar " psixosomatik kasalliklar " deb ataladi

somatik kasalliklarning psixikaga ta'siri ham o'rganilmoqda. Psixosomatik kasalliklar ostida dalillarga asoslangan tibbiyot mutaxassislari s.ss fonida paydo bo'lgan yoki kuchaygan kasalliklarni anglatad
Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oʻrta asrlarda musulmon tabibi Abu Zayd al-Balxiy kasalliklarning rivojlanishida biologik va psixologik omillarning oʻzaro taʼsiri nazariyasini yaratdi
"Psixosomatika" atamasi birinchi boʻlib 1818-yilda nemis shifokori Iogann-Kristian Geynrot tomonidan kiritilgan. 1822-yilda Nemis psixiatri Karl Yakobi "somatopsixik" tushunchasini kiritdi, bu "psixosomatik" munosabatga qarama-qarshi va ayni paytda to'ldiruvchidir. Biroq, faqat bir asr o'tgach, bu atama asosan psixoanalitik psixologlar tufayli tibbiy amaliyotda umumiy qabul qilindi; bu davrda psixosomatik terapiya ba'zan "tibbiyotda amaliy psixoanaliz" deb ataladi.
Xususan, Zigmund Freyd, Jozef Breyer bilan birgalikda, bostirilgan his-tuyg'ular va ruhiy travma, " konversiya " deb nomlangan himoya mexanizmi orqali o'zini somatik alomatlar shaklida namoyon qilishi mumkinligini taʼkidlab oʻtdi. Freyd ta'kidlaganidek, buning uchun "somatik tayyorgarlik" - "kasallik o'zini namoyon qiladigan organni tanlash" uchun muhim bo'lgan jismoniy omil talab qilinadi^[7].
Хелен Дойч^(ingl.)o'zb., 40-yillarda Qo'shma Shtatlarga hijrat qilgan Xelen Dunbar va Frans Aleksandr psixoanalitiklar, psixosomatik muammolarni o'rganishga e'tibor qaratdi. 1950-yillarning oxiriga kelib, Amerika ilmiy adabiyotlarida psixologlar nuqtai nazaridan somatik tibbiyot haqida 5000 ga yaqin maqolalar nashr etildi. Bu sohada Alfred Adler va Leopold Szondi kabi taniqli tahlilchilar ham ishlagan. Rossiyada I.P.Pavlov maktabi olimlari eksperimental nevroz usulini ishlab chiqish munosabati bilan shu yoʻnalishda ishladilar^[7].
Psixosomatik muammo[tahrir | manbasini tahrirlash]