Is va mv zv n I 90 sih vA ra an vD xn a A


•ТОЮ  kutubxonasi 17 О



Download 5,82 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/113
Sana14.01.2022
Hajmi5,82 Mb.
#361868
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   113
Bog'liq
Buxgalteriya hisobi nazariyasi [@iqtisodchi kutubxonasi]

•ТОЮ 
kutubxonasi
17
О


Buxgalteriya hisobi  -  iqtisodiy  siyosat  shakllanishining  asosiy 
b o ‘g ‘ini,  korxona  kapitali  aylanishini  boshqarish  va  ishlab  chiqar- 
ish xo‘jalik faoliyatini tartibga solishda hisob m a’lumotlami y ig ‘ish 
ham da bir tizim ga keltirishda yagona mexanizm hisoblanadi.
Buxgalteriya  hisobining  tug‘ilish  davri  Italiya  diyori  bilan 
bog'liqdir. Jamiyatda ikkiyoqlama yozuv paydo bo‘lishi  soha rivoj- 
lanishiga asos b o la d i. X III-X IV  asrlarda ikkiyoqlama yozuv tizimi 
paydo  bo ‘ldi  va  Shimoliy  Italiyaning  bir  necha  savdo  markazlari- 
da undan  foydalanila boshlandi.  Topilgan  yagona q o ‘lyozmalarga 
k o ‘ra ikkiyoqlama yozuv  1340-yili paydo bo ‘lgan
Yana  boshqa manbalarga k o ‘ra,  bundan  ham  oldinroq  Fransi- 
yanmg Shampan viloyati savdo firmalarida (1299-1300) ikkiyoqla­
m a yozuvdan foydalanilgan.  Ikkiyoqlama yozuvga fransuz monaxi 
Luko  Pacholi  asos  solgan.  U  «Schyot va yozuvlar to ‘g ‘risida riso- 
la»  nomli  asarida (1494)  hisob  yozuvlariga  oid  tushunchani  ochib 
berdi.  Hozirda ham  bu kitob juda dolzarb hisoblanadi.
Buxgalterlavozim ini birinchi b o iib , Insburkschyotlarpalatasi- 
ning  ish  yurituvchisi  Xristofor Shtexer olgan,  bu  borada imperator 
M aksimilian I  ning  1498-yil  13-fevralda chiqargan  b u y ru g l  Vena 
davlat muzeyida saqlanmoqda.
Buxgalteriy a hisobi  bo‘yicha darslik birinchi  marta  XIX  asrda 
Rossiyada paydo  bo‘ldi.  1931-yili  K.Klarko  va N.  Nemchinnovlar 
tomonidan  «Schyot ilmi» nomli  o‘quv qo‘llanm a nashr etildi.
1710-yilda  Rossiya  hukumatining  «Harbiy  va  boshqa  ishlar 
bo‘yicha  xabarnoma»  gazetasida  birinchi  bor  «Buxgalter»  so ‘zi 
paydo b o ‘ldi.  Bu  davrda Rossiyada Pyotr I tomonidan  harbiy  islo- 
hotlar o ‘tkazilavotganligi munosabati bilan hisob va nazoratga juda 
katta e ’tibor berilayotgan  edi.
K o‘rinib  turibdiki,  Buxgalteriya  hisobi  fan  va  mutaxassislik 
sifatida  shakllanishi  ham da  rivojlanishi  uzoq  o'tm ishga  ega.  Shu 
yerda o ‘rinli  savol  tug‘ulishi  mumkin.  0 ‘zbekistonda qachon  bnx- 
galteriya  hisobi  shakllana  boshlagan?  Buxgalteriya  hisobi  nafaqat 
Germaniya,  Rossiya  va  boshqa  Yevropa mamlakatlari  balki,  0 ‘rta 
Osiyoning  markazi  hisoblangan  bizning  diyorimizda  XV  asrda 
shakllana boshlagan.
18


lin in g  ilk bor kurtak  otishi  Amir Temur tomonidan  hisob  daf- 
tarini  yurituvchi  shaxslar  -   yozuvchilam i  (kotiblam i)  tayinlagani 
bilan  bog‘liq.  U  o ‘zining  «Temur  tuzuklari»  nomli  asarida  shun- 
day  deb  yozadi.  «Saltanatning  har  bir  ldorasida  b oiad ig an   kir- 
im-  chiqim lam i,  kundalik  xarajatlami  yozib  borish  uchun  bir  ko- 
tib tayinlansin»8.
Yana bir rivoyatda  keltirilishicha Amir  Tem ur lashkarlarining 
har biri jangga kirishidan oldin katta idishga bittadan tosh tashlagan 
va jangdan  eson-omon  qaytgan jangchi  yana bitta  toshni  idishdan 
olgan.  Demak,  idishda  qolgan  toshlar  soni  jangda  halok  b o ig a n  
jangchilar  sonini  bildirgan.  Bu  oddiy  hisob-kitob  buxgalteriya  hi­
sobining bir usulini  ifodalaydi.  Ya’ni,  «Kirim  -   chiqim  = qoldiq». 
Keltirilgan  misollardan  k o ‘rinib  turibdiki,  bizda ham  buxgalteriya 
hisobi  boshqa davlatlar kabi o ‘z tarixiga ega ekan.
Respublikamizning hisob tizim ida buxgalteriya hisobining fan 
sifatida shakllanishi va bugungi kunda mustaqil milliy buxgalteriya 
hisobi  tizimining  paydo  bo‘lishida  professor  S.B.Qodirxonovning 
qo‘shgan  hissasi  juda  kattadir.  Ayniqsa  «Buxgalteriya  hiso­
bi  nazariyasi»  fani  rivojlanishida  domlaning  mehnati  k o ‘pdir. 
S.B.Qodirxonov  birinchilardan  b o ‘lib,  1970-yilda  «Buxgalteri­
ya hisobi  nazariyasi»  nomli  darslikni  rus tilidan  o ‘zbek tiliga tarji- 
ma  qildi,  1976-yilda «Sanoatda  buxgalteriya  hisobi»  nomli  darsli- 
gi  o ‘zbek tilida bosmadan  chiqdi.  Jamiyatdagi  iqtisodiy  islohotlar- 
ni hisobga olgan holda  1993- yilda bu darslik qayta nashr qilindi.
Buxgalteriya  hisobining  asosi  hisoblangan  «Buxgalteriya  h i­
sobi  nazariyasi»  fani  va  uning  usullari  borasida hozirda  ham  har 
xil  tushuncha va qarashlar mavjud.  M asalan, rossiyalik olim  Yu.A. 
Babayevaning  fikricha:  «Buxgalteriya  hisobi  nazariyasi  -   buxgal­
teriya hisobi tizimini nazariy, uslubiy asosini o ‘rganish va uni tash- 
kil  qilish  b o ‘yicha amaliy tavsiya berishdir»9.
SA .  S o liv o ld ie v   v a  b o sh q a la r.  B u x g a lte m  a n in g   iz o h li  lu g ‘a t i - T . :   « N O R M A »   2 0 1 0 .
’’  Ю .А .  Б а б а е в а   и   д р.  Б у х г а л т е р с к и й   ф и н а н с о в ы й   у ч е т .  У ч е б н и к   д л я   в у зо в   -   М .. 
В у з о в с к и й  у ч е н и к   -  В З Ф Э Н   2010.
19


Bizning fikrimizcha:  «Buxgalteriya hisobi nazariyasi -  bu bux­
galteriya  hisobining  alifbosi  bo‘lib,  u  sohaning jamiyatdagi  o ‘mi, 
predmeti,  obyekti  va  usullari  bo‘yicha nazariy  tushuncha  beruvchi 
fandir».

Download 5,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   113




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish