Is va mv zv n I 90 sih vA ra an vD xn a A

7.4.  Buxgalteriya hisobi shakllari
Korxonalar  faoliyati  hisobi  yuritilar  ekan,  bunda  bir  ne­
cha  buxgalteriya  hisob  shakllaridan  foydalanadi.  Korxonada 
qo‘llaniladigan hisob shakllarini tanlash quyidagi omillarga bog‘liq 
bo‘ladi:  korxona hisob  ishlarining  hajmi  k o ‘p  yoki  kamligiga;  ko­
rxona  buxgalteriya  xodimlarining  malaka  va  tajribalariga;  korx­
onada olib borilayotgan hisob siyosatiga.
150

---

Korxonada  qaysi  hisob  shakli  qo‘llanilishidan  qat’iy  nazar, 
0 ‘zbekiston  Respublikasining  «Buxgalteriya  hisobi  to ‘g ‘risida»gi 
qonuniga to liq  amal  qilinishi  shart.
Buxgalteriya hisobi  shakllari  quyidagi turlarga b o ‘linadi:
«M emorial-order»  shakli,«Bosh  daftar»  shakli,  «Jumal  order» 
shakli, «Elektron-avtomatlashtirilgan»  shakl.
Buxgalteriya hisobi shakllari birbiridan quyidagi xususiyatlari­
ga k o ‘ra farq qiladi:  Shakldagi registrlarning soni, vazifasiga k o ‘ra, 
Registrlarning  tashqi  k o ‘rinishiga  k o ‘ra,  Registrlarda  xronologik 
va tizimli yozuvlar aks ettirilishiga k o ‘ra, Sintetik va analitik hisob 
m a’lumotlarini birgalikda yozish tartibiga k o ‘ra, Yozuvlami yozish 
tartibi  va texnika vositalam ing qo‘llash tartibiga k o ‘ra.
Quyida  buxgalteriya  hisobi  shakllarini  alohida-alohida  k o ‘rib 
o ‘tish orqali  ulam ing xususiyatlariga to ‘xtab o ‘tamiz.
Buxgalteriya hisobining m em orial-order  shakli  hozirgi vaqtda 
kam  foydalanib  asosan, kichik korxonalarda va davlat muassasala- 
rida qollaniladi.  «M emorial» so‘zining m a’nosi «Xotira yoki  esda- 
lik» demakdir. M emorial-order shakli asosida yuritiladigan buxgal­
teriya hisobi  shaklida hujjatlar qayta ishlanishi  va hisob registirlar- 
ida  aks  ettirilishi  ketma-ketligi  keltirilgan.Ushbu  buxgalteriya  hi­
sob  shaklini  o ‘ziga xos  xususiyati  shundaki,  x o ‘jalik jarayonlarini 
yozish  uchun  sintetik  va  analitik  hisob  uchun  maxsus jam g ‘arma 
aylanma vedomostlardan  foydalanadi.
Buxgalteriyaga  topshirilgan  dastlabki  hujjatlar  har  tom onla­
ma tekshirilgach,  sintetik  va  analitik  hisob  maxsus  aylanma vedo- 
most-  lari  to ‘ldiriladi:  bunday  jam g 'arm a  a>lanma  vedomostlari 
asosiy  vositalar,  pul  m ab lag lari  v a  qo‘yilmalar,  ishlab  chiqarish 
zahiralari  va tayyor mahsulot,  ishlab chiqarish  xarajatlari, mol yet- 
kazib  be-  ruvchilar  bilan  hisoblashish,  mehnat  haqi  yuzasidan  hi- 
sob-kitoblar,  byudjet  bilan,  ijtimoiy  sug‘urta tashkilotlari  bilan  hi- 
sob-kitoblar, mahsulot  (ish, xizmat)  sotish va boshqa  schyotlar uc­
hun tashkil  etiladi.
Yuqorida  keltirilgan  vedom ostlar  va  sintetik  hisob  registrlari 
asosida  memorial-orderlar  tuziladi.  Memorial-order  bir  oyga  bir
151

---

marta ochiladi va oyning oxirida yopiladi.  Buxgalteriya hisobining 
memorial-order  shakli  k o ‘proq  q o l   mehnatiga  asoslangan.  Quy- 
ida memorial-order shaklida ishlatiladigan hisob registrlari keltirib 
o lila d i  (7.4.1-jadval).
M emorial-order  buxgalteriya  hisobining  eng  oddiy  shaklllari- 
dan biri b o iib , unda yozilgan m a iu m o tlar har oyda «bosh kitob ju - 
maliga»  tarqatiladi.
0 ‘z  navbatida  «Bosh  kitob»  jum ali  asosida  oborot  va  qoldiq 
summalar aniqlanadi, shundan so‘ng, schyotlardagi  qoldiq summa­
lari tegishli  tartibda hisobotning boshqa shakllariga yoziladi.
«Bosh  kitob»  dagi  schyotlar  debet  oborotlari  y ig ‘indisi,  ular 
kredit oborotlari y ig ln d isi bilan shuningdek, «Order b o ‘yicha sum­
malar»  qatori jam i  bilan teng bo ‘lm og‘i  zarur.
7
.