Irsiyat nima? Asosiy genetic tushunchalar. Irsiylanish va uning turlari

Epistaz. Allel bo'lmagan genlarning o'zaro ta'sirini epista-tik xilida ham belgini rivojlantirishda ikkita gen qatnashadi. Mendel qonunlariga ko'ra dominant allelning retsessiv allel ustidan dominant bo'lishi kuzatildi. Bu hodisani gen allellarida-gi dominantlik deb nomlanadi. Epistazda esa bir allel A, allel bo'lmagan B ustidan dominantlik qiladi. Dominantlik qiluvchi gen ingibitor I deb ataladi. U dominant (I) va retsessiv (i) holat­da bo'ladi. Retsessiv ingibitor faqat gomozigota holatda domi­nant gen ta'sirini bo'g'ishi mumkin. Dominant ingibitor esa ham gomozigota, ham geterozigota holatda belgiga ta'sir etu-vchi allel bo'lmagan gen faoliyatini bo'g'adi. Natijada belgi Fi fenotipida namoyon bo'lmaydi. Epistazga misol qilib genotipi har xil, lekin fenotipi o'xshash bo'lgan oq piyozboshlarni chatishtirishda ohngan natijalarni keltiramiz.
P fen oq piyozbosh oq piyozbosh
fen IIAA x iiaa
Gam IA ia
Fi fen oq piyozbosh oq piyozbosh
gen liAa liAa
F2

>-?	IA	Ia	iA	ia
IA	Oq IIAA	Oq IIAa	Oq IiAA	Oq IiAa
Ia	Oq IIAa	Oq liaa	Oq liAa	Oq liaa
iA	Oq IiAA	Oq liAa	Rangli iiAA	Rangli iiAa
ia	Oq liAa	Oq liaa	Rangli iiAa	Oq iiaa

Pennet kataklaridagi natijalarni ko'rsatishicha, o'simlik genotipida dominant ingibitor bo'lsa, uning belgiga ta'sir etuv-chi dominant gen ustidan dominantlik qilish oqibatida rang hosil qiluvchi gen faoliyat ko'rsata olmaganligi sababli piyoz-
boshlar oq rangda bo'ldi. Agar genotipda retsessiv ingibitor gomozigota holatda bo'lsa, A geni faoliyat ko'rsatib piyozbosh rangli bo'lishini ta'minlaydi (jadvalga qarang).
Agar tajriba uchun olingan organizmlar ham fenotip ham genotip jihatdan farqlansa, masalan oq rangli va jigarrang yungli itlar chatishtirilsa, u holda duragaylarning ikkinchi avlodida uch xil fenotipik sinf hosil bo'ladi: 12/16 itlarning yungi oq, 3/16 qora, 1/16 jigarrang ekanligi kuzatiladi.



Shunday qilib agar komplementar irsiylanishda ota-onaga o'xshamagan organizmlarni rivojlanishi birinchi, ikkinchi avlodda kuzatilsa, epistazda esa faqat ikkinchi avlod duragaylar-da qayd etiladi (11-rasm).