Irrigatsiya va melioratsiya

Korizlar
Lahimning balandligi 1,5 m, eni 1 m bo’lib, devorlari yog’och yoki toshlar 
bilan mustahkamlangan, uzunligi joy nishabligiga qarab bir necha km gacha 
cho’zilgan. Nurotadagi Maston nomli korizning 280 ta qudug’i bo’lib, bosh 
qudug’ining chuqurligi 14 m va lahimning uzunligi 3 km bo’lgan. Koriz qurilishi 
davrida bu quduqlar tuproq-shag’alni chiqarib tashlashga, korizni ishlatish davrida 
esa kuzatish (nazorat), tiklash, tuzatish va havo almashtirish uchun xizmat qilgan. 
Sardoba 
(fors-tojik, 
sard
- sovuq va 
ob
- suv) - suv tanqis hududlarda uni 
to’plash va saqlash uchun maxsus qurilgan gumbazli hovuz. O’rta Osiyo va boshqa 
ko’pgina SHarq mamlakatlarida qurilgan. Sardobaning devori tsilindr shaklida, 
diametri 12-13 m, chuqurligi 10-15 m, hovuz yuzasi yer sathi bilan bir tekis 
bo’lgan. Sardoba gumbazi sifatli g’isht va ganchdan ishlangan, tepasi tuynukli, 
atroflarida hovuzga tushadigan teshiklar qilingan. Kirish uchun sardobaga eshik 
ham o’rnatilgan, uning oldi suvni toza saqlash maqsadida devor bilan o’ralgan.

---

35 
Sardoba 
yoniga
mollarni 
sug’oradigan oxur qilinib, unga 
hovuzdan maxsus tarnov orqali 
suv 
oqizilgan. 
Ba’zi 
sardobalarda ularni nazorat va 
tozalab turuvchi miroblar uchun 
xonalar ham bo’lgan. 
Sardobalar geografik joylashuvi, joyning tabiati, relefiga ko’ra, bir necha xil 
(qor-yomg’ir, anhor-ariq, yer osti suvlari (korizlar)dan yig’iladigan sardobalar) 
bo’lgan. Tarixiy ma’lumotlar ko’ra, Movarounnahrda 44 ta sardoba bo’lgan. 
Ulardan 29 tasi Qarshi cho’lida, 3 tasi Mirzacho’lda, 3 tasi Toshkent bilan 
Farg’ona o’rtasidagi qadimgi savdo yo’lida, 1 tasi Karmana yaqinida - CHo’li 
Malikda qurilgan. 
Chig’ir
- suv sathi sug’oriladigan yer sathidan pastda bo’lgan joylarda suvni 
yuqoriga ko’tarib beradigan qadimgi eng oddiy gidravlik moslama bo’lib, uy 
hayvonlari, odam yoki oqar suv kuchi bilan harakatga keltirilgan. Qadimgi Misr, 
Hindiston, Xitoy, O’rta Osiyo va boshqa o’lkalarning sug’orish tizimlarida 
qo’llangan.
Oqar 
suv 
kuchi 
bilan 
harakatlantiriladigan 
chig’irlar 
O’rta Osiyoda, ayniqsa, Xorazmda 
IX–XI asrlarda keng tarqalgan. 
SHuningdek, ayrim yer osti suvi 
chiqaradigan 
chig’irlar 
yog’ochdan qurilgan bo’lib, uni 
ishlatish uchun uy hayvonidan 
foydalanilgan.

---

36 
Har bir chig’irning ishlayotganini uning egasi g’ichirlagan ovozidan 
uzoqda bo’lsada ajrata olganligi manbalardan ma’lum.