Irrigatsiya va melioratsiya

хавзаси
 
Сув
Хараж
W
Х
С

Bu yerda,
W
suv havza – havza bo’yicha ekinlarni sug’orish uchun olingan 
suvning hajmi, m
3
; 
X 
– ta’minotchiga qadar yetib kelguncha qilingan suv xo’jaligi tizimi sarf-
xarajatlari miqdori, (so’m);. 
Suv iste’molchilari uyushmalari hozirgi paytda qishloq xo’jalik mahsuloti 
ishlab chiqaruvchilar bilan tuziladigan shartnomalar asosida suv yetkazib berib, 
ko’rsatilgan xizmatlari uchun to’langan mablag’lar hisobidan o’z xarajatlarini 
qoplashmoqda. Ammo ko’pgina joylarda shartnoma munosabatlarining yaxshi 
yo’lga qo’yilmaganligi, suvdan foydalanuvchilar tomonidan o’z vaqtida 
to’lovlarning amalga oshirilmasligi, suv iste’molchilari uyushmalar tomonidan 
ko’rsatilayotgan xizmatlar turlarining kamligi va sifati past bo’lishiga olib 
kelmoqda. Hozirgi kunda ular balansida, asosan, sobiq shirkat xo’jaliklari 
hududidagi irrigatsiya, melioratsiya inshootlari, xo’jaliklararo zovurlar, nasoslar 

---

349 
mavjud bo’lib, ushbu irrigatsiya tarmoqlari va zovurlarning asosiy qismi yaroqsiz 
ahvolga kelib qolgan. Suv iste’molchilari uyushmalar tomonidan ularni qayta 
tiklash uchun moliyaviy mablag’lar hamda texnika vositalari yetishmasligi, talab 
etiladigan yoqilg’i-moylash materiallari hamda ehtiyot qismlar yo’qligi bu 
tashkilotlar faoliyati samarasining keskin pasayishiga olib kelmoqda. Bu esa, o’z 
navbatida, ularga nisbatan suv iste’molchilari ishonchining pasayishiga, ularning 
xizmatlari uchun haq to’lamaslik yoki ko’p hollarda inkor qilish kabi salbiy 
holatlarga ham olib kelmoqda. 
Irrigatsiya xizmati badali suv iste’molchilari uyushmaga barcha suvdan 
foydalanuvchilar tomonidan, ya’ni uyushmaga a’zo bo’lgan hamda a’zo 
bo’lmaganlardan suvni yetkazib berish hamda uyushma hududidagi sug’orish va 
zovur tarmoqlarini boshqarish va ishchi holatda saqlash uchun suv iste’molchilari
uyushmaga to’lanadigan mablag’dir. 
Irrigatsiya xizmati badali sug’orish va drenaj tarmoqlaridan foydalanish va 
unga texnik xizmat ko’rsatish xarajatlari hamda u bilan bog’liq ma’muriy 
xarajatlarni o’z ichiga olgan bo’lib, quyidagilarga sarflanadi: 
1.
Kanallarni loyqa va o’tlardan tozalash; 
2.
Yangi kanal va zovurlar qazish; 
3.
Qirg’oqlarni mustahkamlash va dambalarni ta’mirlash; 
4.
Asosiy vositalarni ta’minlash; 
5.
Aloqa vositalarni ishlatish xarajatlari; 
6.
Meliorativ texnikalar va nasoslarni ishlatish uchun yoqilg’i moylash 
materiallari; 
7.
Suv o’lchash asboblarini o’rnatish va ta’mirlash; 
8.
Nasoslar va idora uchun elektr energiya xarajatlari; 
9.
Suv iste’molchilari uyushma ishchi xodimlarining maoshlari va ulardan 
olinadigan soliqlar; 
10.
Idora uchun kantselyariya buyumlari xarajatlari va boshqalar. 
Irrigatsiya xizmati badalini hisoblashning turli usullari mavjud bo’lib, har birining 
o’ziga yarasha afzallik va kamchiliklari bor. Sug’orish va drenaj tarmoqlarining 

---

350 
murakkabligidan kelib chiqqan holda irrigatsiya xizmati badali har xil bo’lishi 
mumkin. Bu to’lovlar suv iste’molchilari uyushma joylashgan xududiga qarab 
turlicha bo’lishi mumkin. ixbning hisoblashning quyidagi uchta asosiy usuli 
mavjud: 
1.