ҚИРҚ олтинчи илмий-амалий конференцияси материаллари

MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING AQLIY RIVOJLANISHIDA 
MENTAL ARIFMETIKANING AHAMIYATI 
Xursanova Matluba G‘anisher qizi 
maktabgacha ta’lim yo‘nalishi 3-kurs talabasi 
Ilmiy rahbar: 
Xolboyeva Gulnora Ulashovna
. 
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida elementar matematik tushunchalarini 
rivojlantirish va ilk matematik tasavvurlarini shakllantirishda mental arifmetikani o‘rni 
beqiyos hisoblanadi. Mental arifmetika amallarini bajarish natijasida maktabgacha 
yoshdagi bolalarda kelajakda matemtika saboqlarini mukamal o‘rganish va matematika 
sohasiga qiziqishni rivojlantirishga poydevor vazifasini bajaradi. Hozir kunda 
matematika sohasiga alohida e’tibor qaratilmoqda , shu jumladan 08.05.2020 yilda
Prezident qaroriga muvofiq, matematika sohasiga oid quydagi qaror qabul qilindi. 
"Matematika sohasidagi sifatini oshirish va va ilmiy - tadqiqotlarni rivojlantirish chora 
- tadbirlari to‘g‘risida" Prezident qarori qabul qilindi. Qarorga muvofiq, matematika 
sohasidagi ta’lim sufatini oshirish, ilmiy -tadqiqotlarni rivojlantirish va ilmiy 
ishlanmalarni amalyotga joriy qilishning ustvor yo‘nalishlari belgilandi. Qarorda 
Maktabgacha yoshdagi bolalarda ilk matematik tasavvurlarini shaklantirish bo‘yicha 
zamonaviy pedagogik texnalogiyalarni joriy qilish, hududlarda matematika faniga 
ixtisoslashtirilgan maktablar foaliyatini rivojlantirish hamda yangi maktablarni tashkil 
etish ustuvor yo‘nalishlaridan biridir. Qarorda 2021 yil 1 yanvarga qadar matematika 
fanini bilish darajasini baholash bo‘yicha milliy sertifikatlash tizimi joriy qilinadi. Bu 
qarorga mos ravishda maktabgacha ta’lim tashkilotlarida mental arifmetika sohasini 
zamon tajribalariga asoslangan holda har bir pedagogik tarbiyachi maktabgacha
yoshdagi bolalarga o‘rgatib borishi lozimdir. Maktabgacha yoshdagi bolalarda 
matematik tushunchalarini egallash natijasida aqliy jihatdan rivojlanish 
ko‘rsatkichlarini maksimal tarzda rivojlantirishda Mental arifmetika natijasida erishish 
zamon talabi va axborot texnalogiya asrida bolalar oddiy abakuslar yordamida turli 
amallari qo‘lda bajarishlari natijasi ikkala miya yarimsharlarini ham bir vaqtda 
ishlatadilar , bu esa o‘z navabati bolada intelektuall qobilyatlarin maktabgacha yoshda 
jadal rivojlanishiga zamin yaratadi. Aqliy rivojlanishda hozirgi kunda mental 
arifemika darsalari eng samarali hisoblanadi. Mental arifmetika 4- 16 yoshgacha bo‘lgan 
bolalarda chap, ham o‘ng miyyani (san’at va aql-idrokni) rivojlantiradi. Mental 
Arifmetikasi - bu tasavvurda yirik xonali sonlar bilan ham arifmetik amallar (qo‘shish, 
ayirish, ko‘paytirish, bo‘lish)ni tezkorlikda bajarishni o‘rgatuvchi fan. Tirik 
kalkulyatordek hisoblashni o‘rgatuvchi fan. Mental arifmetika — bu yuqori sifatli dastur 
bo‘lib, matematik amalni miyada kalkulyatordan ham tezroq hisoblashni o‘rgatadi. 
Mental arifmetika dasturi farzandingizga quyidagi malakalarni rivojlantirishga yordam 
beradi: 
�
Diqqatni jamlash; 
�
Tasviriy xotira; 
�
Ijodiy fikrlash; 
�
Tinglash va kuzatuvchanlik; 

---

~ 77 ~ 
�
Tasavvur qilish; 
�
Mantiq; 
�
Analitik fikrlash. 
O‘zbekiston Respublikasining Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga
qo‘yiladigan davlat talablaridagi rivojlanish ko‘rsatkichlaridan bir nechtasini 
rivojlanantiradi. 
�
kichik soha intellektual bilish malakalari; 
�
ijodiy rivojlanish;
�
elementar matematika malakalari. 
Bolani maktabga aqliy rivojlanishini tarkibiy qismi bola bilish faoliyatini muayyan 
darajada rivojlanishda poydevordir .Mental arifemetika saboqlar sonlarni abakusda 
ifodalashdan, qo‘shish va ayrish amallarini bajarilishini o‘rganishdan boshlanadi. 
Abakus yordamida ko‘paytirish va bo‘lish bajarish , xatto sonni darajaga ko‘tarish, ildiz 
ostidan chiqarish ( bular oxirgi bosqicha o‘rganiladi) Mental arifemetikasidan saboqning 
maqsadi bolalarga abakus yordamida hisob kitob amallarini bajarishni o‘rgatish emas. 
Saboqlarni o‘zlashtirgan bolalar qo‘llarida abakus bo‘lmay turib tasavvurida abakus 
yordamida katta sonlar va qiyint amalarni bajarishga o‘rganadilar. Ota-ona farzandi 
ta’lim olishi uchun millionlab pul sarflaydi. Maktab, Kollej, Universitet va h.k.
Tasavvur qiling: Ushbu bilimlar bolaning miyyasida qolmasa ya’ni xotira sust, o‘qishga 
ishtiyoqi yo‘q, dangasa, aqliy salohiyati past bo‘lsa ota-onaning qilgan harajatv 
aharakatlari havoga ketadi. Mental arifmetika darslari faqat qo‘shish va ayrish amlarini 
bolarga o‘rgatish bilan cheklanmaydi, barchamizga ma’lumki, bola diqqatini uzoq vaqt 
bir narsaga qaratib tura olmaydi. Shuni hisobga olgan holatda dars davomida zamonaviy 
mnemonika mashqlari orqali xotira va analitik fikrlash rivojlantiriladi. Mental 
arifmetika bolaning aqliy rivojlanishida katta ahamiyatga ega! Mental arifmetika 
bolaning xotira kuchini, o‘qishga bo‘lgan ishtiyoqini, aktivligini, boshqaruvchilik 
qobiliyatini oshiradi. Bu metodika hozirda barchani birdek hayratga solmoqda. Sababi 
esa oddiy: Mental arifmetika bu kuchli tizimga ega ta’lim yo‘nalishidir.