ҚИРҚ олтинчи илмий-амалий конференцияси материаллари

(Таржима бизга тегишли – Р.Б.). 
Бой руҳ, ҳиссиётларни яшириш қобилияти, ёрқин ва мазмунли ҳаётга 
интилиш, кучли севги, фидокорликка тайёрлик – буларнинг барчаси 
қаҳрамоннинг ўзига хос хусусиятлари бўлиб, унинг қиёфасини унутилмас 
бўлишига ҳизмат қилади. Ася образини Тургенев рассом сифатида, биринчи 
навбатда ўқувчиларни қаҳрамоннинг ташқи кўриниши билан таништиради. 
Бироқ, бу ташқи хусусиятлар ортида муаллиф нафақат ёш қизнинг кўринишида, 
балки унинг барча хатти-ҳаракатлари ва одамларга бўлган муносабатида ҳам 
алоҳида бир ўзгача жозибани намоён етади. Дастлаб асарниг бошида ҳикоячи 
жаноб Н.Н.га ва китобхонлар учун Ася “тушунарсиз ва ярим сирли” инсон каби 
намоён бўлади. Тургенев қаҳрамонининг кайфиятини тез ўзгарувчанлигини 
кўрсатади. Асянинг хулқ атвори ўзгарувчан. Бир қараганда у шаддод, шўх, бир 
қараганда эса ғамгин ва тушунарсиз. Муаллиф Асянинг ички безовталанишининг 
сабабларини узоқ ва тинимсиз излайди, қаҳрамонини қийнаётган ҳис-туйғулар 
сабабларини тушунишга ҳаракат қилади. “
Самолюбие развилось в ней сильно, 
недоверчивость тоже, дурные привычки укоренились, простота исчезла
”. (
“Унда 
худбинлик кучли ривожланди, ишончсизлик ҳам пайдо бўлди, ёмон одатлар илдиз 
отиб соддалик йўқолди”
).
 (Таржима бизга тегишли – Р.Б.). 
Бироқ, ҳаётнинг оғир синовларига қарамай, Ася сезгир, ақлли ва эркин фикрлувчи 
қизга айланади. Ася самимий, қувноқ, ўжар ва эркин образ сифатида Тургенев 
қаҳрамонлари ичида алоҳида ажралиб туради. 
Бу каби образларни Тургеневнинг бошқа асарларида ҳам кузатишимиз 
мумкин. “Биринчи муҳаббат” қиссасидаги бош қахрамон Зинаиданинг гўзал 
ташқи кўриниши ва мафтункор овозини таърифлаш чоғида адиб унинг юз 
ўзгаришларини яққол тасвирлайди. Масалан, хушчақчақлик ғамгинликка, 
айёрлик бепарволикка, гўзаллик эса оддийликка айланишига гувоҳ бўламиз. 
Аммо бу асарда ёш қизнинг феъл-атвор хусусиятлари унинг хаётий шароитига 

---

~ 164 ~ 
боғлиқ. Ва буларни қуйидаги жумлалар орқали билиб оламиз: “
Неправельное 
воспитание, странные знакомства и привычки, постоянное присуствие матери, 
бедность и беспорядок в доме, всё начиная с самой свобоық, которую 
пользовалась молодая девушка, с сознания её превосходства над окружающими 
её людьми, развило в ней какую-то полупрезрительную небрежность и 
невзыскательность
”. (“
Нотўғри тарбия, ғалати танишлар ва одатлар, онанинг 
доимий мавжудлиги, уйдаги қашшоқлик ва тартибсизлик, ҳамма нарса, ёш қиз 
ёқтирган эркинликдан бошлаб, ўз атрофидаги одамлардан устунлигини 
англашдан бошлаб, унда қандайдир ярим ҳушёрлик ва қўполлик ривожланади
”).