|
2. Iqtisodiyotni tartibga solishda soliqlarning rag’batlantiruvchanligi
Bozor munosabatlarining shakllanishi va rivojlanishi sharoitida soliqlarning
ikkinchi muhim funktsiyasi ularning iqtisodiyotdagi tartibga soluvchilik roli
hisoblanadi, ya’ni davlat soliqlar orqali tovarlar, xizmatlarni ishlab chiqarish va
sotishning iqtisodiy shart-sharoitini tartibga soladi va bu bilan xalq xo’jaligi
tarmoqlarining iqtisodiy faoliyatini amalga oshirish uchun muayin «soliq muhiti»
ni yaratadi. Ushbu funktsiya orqali soliq tizimiga ta’sir ko’rsatadi, ya’ni muayyan
tarmoqda ishlab chiqarish sur’atlarini rag’batlantiradi yoki jilovlab turadi,
sarmoyaning bir tarmoqdan soliq muhiti eng ma’qul bo’lgan boshqa tarmoqqa
qo’yilishini kuchaytiradi yoki pasaytiradi, shuningdek aholining to’lovga qobil
talabini kengaytiradi yoki kamaytiradi.
Soliqlarning tartibga soluvchi sifatidagi funktsiyasining ahamiyati bozor
sharoitida o’sib boradi, bu davrda tadbirkorlarni ma’muriy qaram qilish usullari
yo’q bo’lib ketadi yoki juda oz holda qoladi, korxonalar faoliyatini farmoyishlar,
ko’rsatmalar va buyruqlar yordamida idora qilish huquqiga ega bo’lgan «yuqori
tashkilot» tushunchasining o’zi asta-sekin yo’qola boradi. Biroq iqtisodiy faollikni
izga solib turish, uning rivojlanishini jamiyat uchun maqbul bo’lgan yo’nalishda
rag’batlantirish zarurati saqlanib qoladi.
Mamlakat iqtisodiyotida qulay investitsiya muhitini yaratishga ko’maklashish.
O’zbekiston Respublikasida soliqning ushbu vazifasini bajarishi o’ziga xos
xususiyatlarga ega. Asosiy xususiyatlaridan biri shundaki, hozirgi kunda
sarmoyalarning asosiy qismi savdo va xizmatlar sohasiga yo’naltirilayotganligi
tashvishli holdir. Buning asosiy sababi foyda normasining bu sohalarda
kattaligidir. Soliq sarmoyalarni bevosita mahsulot ishlab chiqarish sohasiga
yo’naltirishning qudratli vositasi bo’lishi kerak.
13
- Aholining mehnat faolligini rag’batlantirish. Soliq deyarli barcha
mamlakatlarda ushbu vazifani bajaradi. Chunki ular aholi daromadlarini tartibga
solishning muhim vositasi hisoblanadi. Daromadlardan olinadigan soliq
stavkalarining eng yuqori cheharasini sezilarli darajada pasaytirish ishchi
kuchining taklifi bilan bog’liq salbiy oqibatlarning oldini olishi mumkin. 70 - 80
yillarda Shvetsiyada soliq stavkalarining aholi daromadlariga progressiv ravishda
qo’llash malakali ishchilarning boshqa mamlakatlar tomon migratsiyasiga olib
kelgan.
- Iqtisodiy o’sishni rag’batlantirish maqsadida daromadlarni taqsimlashning
samaradorlik va adolat printsiplari o’rtasidagi muvofiqlikka erishish. Amaldagi
soliqga barqarorlik va moslanuvchan soliq stavkalarining xosligi soliqning uzoq
muddatli vazifalarini amalga oshirishga zamin yaratadi. Milliy va xorijiy
investorlar kapital qo’yilmalarini amalga oshirar ekan, ular o’zlarining soliq
majburiyatlarini aniq bilishi kerak. Soliq turlari va stavkalari barqaror va tez-tez
o’zgarmaydigan bo’lishi kerak. Soliq tizimiga mustahkam ishonch bo’lmagan
taqdirda uzoq muddatli investitsiyalarning harakati susayadi.
Yuqorida aytib o’tganimizdek, soliqning byudjetga ijobiy ta’siridan tashqari,
muhim iqtisodiy islohatlarni amalga oshirish sohasida ham ulardan faol
foydalanish
mumkin.
Narx-navoning
isloh
qilinishi,
tashqi
savdoning
erkinlashtirilishi, mehnat bozorining isloh qilinishi va hokazolar yangi paydo
bo’lgan tijorat strukturalarini moliyaviy jihatdan qo’llab-quvvatlash zaruriyatini
yuzaga keltiradi. Bu vazifani Soliq stavkalarining tabaqalashtirish yo’li orqali hal
etish mumkin.
Shunday qilib, soliqning vazifalari ularni amalga oshirish muddatiga qarab,
qisqa muddatli, o’rta va uzoq muddatli vazifalarga bo’linadi. Bu vazifalar
mazmuniga ko’ra bir-biridan farq qiladi. Soliq nafaqat davlat byudjetining
tushumlariga bo’lgan ehtiyojlarni qondirishga balki davlat daromadlarini
byudjetning
o’rta muddatli rejada hayotiyligini yaxshilash maqsadida
moslashuvchanligini amalga oshirishga ham xizmat qilishi mumkin.
14
Soliqlarning rag’batlantiruvchanligi soliq imtiyozlari va soliq stavkalari orqali
amalga oshiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
