Iqtisodiyotda axborot-kommunikatsion texnologiyalar va tizimlar

“Iqtisodiyotda axborot-kommunikatsion texnologiyalar va tizimlar” 
-8- 
 
 
Axborot texnologiyalari rivojlanishining ikkinchi bosqichi tahminan 6 ming yil 
avval boshlangan va yozuvning paydo boʻlishi bilan bogʻliq. Yozuv davrining belgili 
axborotlarni moddiy tashuvchilarda roʻyxatga olish texnologiyalari bilan ahamiyatga 
ega  hisoblanadi.  Bunday  texnologiyalarni  qoʻllash  bilimlarni  toʻplash  va  uzoq 
saqlashni  amalga  oshirishga  imkon  beradi.  Bizga  ma‘lumki,  axborotlar  tashuvchi 
sifatida tosh, suyak, daraxt, papirus va qogʻozlardan foydalanilgan. Hozirgi kunda bu 
roʻyxatni  magnit  qoplama,  suyuq  kristal,  optik  tashuvchilar  va  yarim  oʻtkazgichlar 
bilan toʻldirish mumkin.  
Bu davrda bilimlar asta sekinlik bilan toʻplanib borishi bilan birga axborotlarga 
kirish  qiyinchiliklari  ham  mavjud  boʻlgan.  Qoʻlyozma  nashrlar  koʻrinishidagi 
bilimlar  yagona  nusxalarda  saqlangan.  Insoniyat  koʻnikmalari  fondidan 
foydalanishlar  qat‘iy  alohida  insonlar  ixtiyorida  boʻlib,  ular  monopol  holda 
foydalanish  huquqiga  ega  boʻlganlar,  ayrim  hollarda  toʻplangan  bilimlar  va 
manfaatdor insonlar oʻrtasida vositachi boʻlganlar. 
Bu toʻsiq uchinchi boqichda olib tashlanib, bu 1445 yilda  Iogann Guttenberg 
tomonidan  yozma  stanokni  yaratilishi  bilan  bogʻliq.    Kitobni  paydo  boʻlishi  keng 
doiradagi  insonlarga  axborotlarga  kirish  imkonini  berdi  va      birdaniga  bilimlar 
tarmogʻi  boʻyicha  tizimlashtirilgan  bilimlar  toʻplanishini  tezlashtirdi.  Kitob  nashr 
qilishni yaratilishi – birinchi axborot inqilobi deb tan olinadi.. 
Axborot  texnologiyalari  rivojlanishining  toʻrtinchi  bosqichi  1946  yilda 
axborotlarga  ishlov  berish  mashinalarini  paydo  boʻlishidan  boshlanadi.  Bu  mashina 
Pensilvaniya  universitetida  ishga  tushirilgan  birinchi  EHM    (ENIAC  turidagi) 
hisoblanadi.  Bu  vaqtga  kelib  aholining  katta  qismi  axborot  sohasida  band  boʻlib 
boradi. Masalan, 1946 yilda AQSHda mehnatga yaroqli aholining 30 %, 1980 yilda - 
45 %, hozirgi kunga kelib 60-70 % axborot sohasida band boʻlgan. 
Axborot  texnologiyalari  rivojlanishining  beshinchi  bosqichi  1982  yilda  ISO  – 
Xalqaro  standartlar  tizimini  ochiq  tizimlar  oʻzaro  hamkorligi  etalon  modelini  e‘lon 
qilinishi bilan bogʻliq. 
Hozirgi  kunda  egiluvchanlik,  qulaylik  va  tashqi  ta‘sirlarga  moslanuvchan 
xususiyatlarga 
ega 
optimal 
axborot 
texnologiyalari 
boshqaruv 
ishlarini 
samaradorligini  oshirishning  zaruriy  sharti  hisoblanib,  bu  texnologiyalar  axborotlar 
va hisoblash texnikalari bilan malakali ishlash koʻnikmalarini talab qiladi. 
Axborot texnologiyalari -  xisoblash texnikalari vositalaridan foydalanish bilan 
tashkiliy  tuzilmada  axborotlarni  toʻplash,  olish,  saqlash,  ishlov  berish,  tahlil  va 
uzatish  funksiyalarini  amalga  oshiruvchi  jarayonlar  toʻplamidir  yoki  boshqacha 
aytganda  axborotlar  aylanmasi  va  ishlov  berish    hamda  bu  jarayonlarni  yoritib 
beruvchi jarayonlar toʻplamidir. 
ATda ma‘lumotlarga ishlov berish u yoku bu usulini tanlashda boshqariluvchi 
ob‘ekt  va  boshqaruv  tizimi  bilan  bogʻliq  juda  katta  miqdordagi  omillar  ta‘sir  etadi.  
Ma‘lumotlarga ishlov berish texnologik jarayonlarini qurib olishda mumkin boʻlgan 
variantlar  soni  katta  ahamiyatga  ega  boʻladi.  SHuning  uchun  bu  jarayonlarni 
oʻrganish  va  loyihalashtirishni  engillatish  maqsadida  jarayonlarni  bir  nechta 
guruhlarga ajratib olish maqsadga muvofiq boʻladi.  

---