|
Erkin suzib yuruvchi valyuta kursi sharoitida makroiqtisodiy siyosat
Suzib yuruvchi valyuta kursi sharoitidagi byudjet-soliq va pul-kredit
siyosati qayd qilingan valyuta kursi sharoitidagiga nisbatan mutlaqo boshqacha
natijalar beradi. Endi rollarni taqsimlash muammosini to’g’ri hal qilish teskari
ko’rinish oladi. Byudjet-soliq siyosati savdo, demak, to’lov balansi uchun pul-
kredit siyosatiga nisbatan katta ahamiyat kasb etadi. Aynan byudjet-soliq
siyosatidan tashqi balansga erish uchun foydalanish maqsadga muvofiq bo’ladi.
Ichki balansni ta’minlashda esa pul-kredit siyosatidan foydalanish birinchi
planga chiqadi.
Agar qayd qilingan valyuta kursi sharoitida ichki pul siyosati almashinuv
kursinini quvvatlab turishni ham ko’zda tutgan bo’lsa, suzib yuruvchi valyuta
kursi sharoitida u bunday vazifadan ozod qilinadi va ichki muammolarni hal qilish
uchun samaraliroq ishlatilishi mumkin.
Pul taklifini kengaytirish foiz stavkalarini pasaytiradi va xarajatlarning
oshishiga olib keladi. Ma’lumki xarajatlarning ortishi importning o’sishini
rag’batlantiradi va savdo balansini yomonlashtiradi. To’lov balansining taqchilligi
yuzaga kelishiga foiz stavkasining pasayishi sababli kapitalning mamlakatdan
chiqib ketishi ham ta’sir ko’rsatadi. Lekin egiluvchan valyuta kursi sharoitida
taqchillik saqlanib qolmaydi. Importning o’sishi va kapitalning oqib ketishi xorijiy
valyutaga talab oshishiga olib keladi va milliy valyuta qadrsizlanadi. Bu
qadrsizlanish mamlakat eksportchilarining raqobatbardoshligini kuchaytiradi.
Oqibatda savdo balansi yaxshilanadi. Eksportning ortishi mamlakatimiz
mahsulotiga bo’lgan talabning o’sishini anglatadi va pul massasining dastlabki
o’sishi natijasida yuzaga kelgan iqtisodiy yuksalishni yanada kuchaytiradi.
Demak, pul siyosati ichki daromadlarga bevosita (pul taklifining o’sishi
orqali) va bilvosita (almashinuv kursining pasayishi hamda eksportning o’sishi
orqali) ta’sir ko’rsatadi.
Kapitalning oqib ketishiga va o’z navbatida milliy valyutaning
qadrsizlanishi darajasiga ta’sir ko’rsatgani uchun ham kapitalning mobilligi muhim
ahamiyatga egadir.
Ammo, pul-kredit siyosati murakkab etkazib berish mexanizmiga egaligi
sababli uning ishlab chiqarish hajmiga ijobiy ta’siri ishlab chiqarishni
kengaytirishning ichki rag’batlari ( foiz stavkasining pasayishi) orqali emas, balki
ko’proq tashqi dunyo orqali ro’y beradi deb tasavvur qilish mumkin. Boshqacha
aytganda, kapitalning chiqib ketishi va valyutaning qadrsizlanishi sharoitida
mamlakat mahsulotlariga talabning o’sishi uning eksportiga talabning oshishi
hisobiga ro’y beradi. Shu sababli pul siyosatining ichki balansga ijobiy ta’siri
o’ziga xos xususiyatga ega. Suzib yuruvchi valyuta kursi sharoitida byudjet-soliq
siyosatining samaradorligini baholash yanada murakkabroqdir.Ma’lumki, davlat
xarajatlarining ortishi ichki va tashqi muvozanatga ikki yo’nalishda: daromad
orqali va foiz stavkasi orqali ta’sir ko’rsatadi. Daromadlarning ortishi(
multiplikator samarasi orqali) importni ko’paytiradi, savdo balansini
yomonlashtiradi va milliy valyutaning kursini pasaytiradi. Davlat xarajatlarining
ortishi, shuningdek, hukumat olayotgan qarzlarini ko’paytirayotganligini
anglatadi, bu esa foiz stavkalarining ortishiga olib keladi. Yuqoriroq foiz stavkalari
esa xorijdan kapital oqib kelishini rag’batlantiradi. Bu esa milliy valyuta kursini
oshiradi va kapital harakati schyotini yaxshilaydi. Yakuniy natija esa kapitalning
mobilligi darajasiga bog’liq bo’ladi.
Kapitalning past mobiligi sharoitida byudjet ekspantsiyasi daromad orqali
ko’proq ta’sir ko’rsatadi. Kapitalning uncha ko’p bo’lmagan miqdorda oqib
kelishi savdo balansining taqchilligini qoplay olmaydi va oqibatda valyuta kursi
pasayadi.
Milliy valyutaning arzonlashishi eksportning o’sishi uchun qulay sharoit
yaratadi va to’lov balansining taqchilligini bartaraf qilish imkonini beradi.
Eksportning ortishi, shuningdek, byudjet ekspantsiyasining ichki ishlab
chiqarishga ijobiy ta’sirini to’ldiradi.
Shu bilan birga kapitalning mobilligi ortib borishi bilan kapital
schyotining to’lov balansi va valyuta kursiga ta’siri kuchaya boradi. Kapitalning
yuqori mobilligi sharoitida uning oqib kelishi sababli ro’y bergan valyuta kursining
ko’tarilishi tendentsiyasi ustunlik qiladi. Bu eksportning qisqarishiga va savdo
balansi taqchilligining ortishiga olib keladi. Kapitalning katta miqdorda oqib
kelishi bu taqchillikni qoplash va to’lov balansini muvozanatlashtirish imkonini
beradi. Ammo byudjet ekspantsiyasining ishlab chiqarish hajmiga yakuniy ta’siri
deyarli nolga teng bo’ladi. Bunga kuchli siqib chiqarish samarasi mavjudligi, ya’ni
xususiy investitsiyalarni foiz stavkasining oshishi orqali va eksportni almashinuv
kursining oshishi orqali siqib chiqarilishi sabab bo’ladi.
Shunday qilib, pul siyosatining ichki daromadga aniq ijobiy ta’siridan farqli
ravishda byudjet-soliq siyosati kapitalning past mobilligi sharoitidagina samarali
bo’ladi.
Xulosa yasab, pul va byudjet –soliq siyosatining, tashqi balansni saqlab
turgan holda ishlab chiqarish hajmiga ta’sir ko’rsatishi nuqtai nazaridan, nisbiy
samaradorligini baholashimiz mumkin.
Ma’lumki, qayd qilingan valyuta kursi sharoitida ichki monetar siyosat
amalda “falajlangan” bo’ladi va faqat byudjet-soliq siyosatigina samara beradi. Va
bu samara kapitalning mobilligi ortishi bilan ko’payib boradi.
Suzib yuruvchi valyuta kursi sharoitida ichki ishlab chiqarish hajmiga,
shubhasiz, kapitalning mobilligi qanday bo’lishidan qat’iy nazar pul-kredit siyosati
ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Agar mahalliy stavka foizi dunyo stavka foizidan pastda bo’lsa, mahalliy
aholi mahalliy foiz stavakasini balandga chiqargan holda xorijdagilarga pul
beradi va katta daromad ko’radi. Oqibatda mahaliiy foiz stavkasi dunyo foiz
stavkasi bilan tenglashadi.
Nima uchun ushbu mantiq doim qo’llanmaydi. Bu erda ikkita sabab mavjud.
Ushbu sabalarning eng muhimi mamlakat riski hisoblanadi.
Investorlar AQShdan davlat obligatsiyalarini sotib olganda yoki AQSh
koporatsiyalariga kredit olganda, ular stavkalarni to’lashga to’la amin bo’ladilar.
Aksincha, bir qancha rivojlanmagan mamlakatlarda, revalyutsiya yoki
boshqa siyosiy siquvlar kreditni pulini qaytarishga to’sqinlik qiladi qo’rquv
ma’lum miqdorda haqiqatga yaqin hisoblanadi. Bunday mamlakatlardagi
qarzdorlar qarz beruvchini bu kabi riskdan ozod qilish uchun yuqori foiz
stavkasini to’lashiga to’g’ri keladi. Boshqa bir foiz stavkasining mamlakatlararo
har xilligining yani bir sababi valyuta kursining o’zgarib turish tahminidir.
Masalan, deylik odamlar Meksika p’esosi AQSh dollari qiymatiga nisbatan
pasayib ketishini tahmin qilmoqda. So’ngra kredit pesoda to’lanadigan bo’lsa,
demak kredit dollarda amalga oshirilishidan ko’ra qadrsizroq valyutada to’lanadi.
Ushbu tahmin qilinayotgan zararni qoplash uchun Meksika valyutasining foiz
stavkasi AQShning foiz stavkasidan yuqoriroq turadi.
Shunday qilib, har ikki davlat riski va kelajakda valyuta kurslarining
o’zgarish tahminlari, shuningdek kichkina ochiq iqtisodning foiz stavkalari
dunyodagi boshqa iqtisodiy jarayonlardagi foiz stavkasidan farqlanishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
