"iqtisodiyot va menejment "

4.2.
 
Sanoat tarmoqlari korxonalarida mahsulot tannarxini 
tashkil qiluvchi unsurlar. 
Mahsulot tannarxi korxona mahsulotini ishlab chiqarish va sotish bilan bog’liq 
bo`lgan, pul bilan ifodalangan xarajatlarning yig’indisidir. Mahsulot tannarxining 
ma`lum darajasi juda ko`p ishlab chiqarish omillarining o`zaro ta`sir natijasidir. 
Mahsulot ishlab chiqarish tannarxi -
mahsulotni ishlab chiqarish bilan 
bevosita bog’liq bo’lgan, ya`ni ishlab chiqarish texnologiyasi bilan bog’liq bo’lgan 
xarajatlarning puldagi ifodasidir. 
Biron-bir mahsulot ishlab chiqarish uchun ma`lum miqdorda xom ashyo va 
materiallar, mehnat va boshqa ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo’lgan yuklama 
xarajatlar sarflanadi. Mahsulot ishlab chiqarish bilan bevosita bog’liq bo’lgan 
xarajatlarning puldagi ifodasi mahsulot ishlab chiqarish 
tannarxi
deb ataladi. 
Mahsulot ishlab chiqarish tannarxi ko’rsatkichi ishlab chiqarishni tashkil etishdа 
va uni rivojlantirishda muhim rol o’ynaydi.
Ishlab chiqarishni va mehnatni tashkil etish, texnika va materiallardan 
foydalanish, moddiy texnika ta`minotini takomillashtirish, mahsulot sifatini 
yaxshilash borasidagi hamma o’zgarishlar xarajatlar darajasida aks etadi. Shu sababli 
ham biz mahsulot tannarxi ishlab chiqarish samaradorligining sifat ko’rsatkichlari 
tizimida muhim o’rin egallaydi, deya olamiz. Binobarin, shuning uchun ham 
mahsulot ishlab chiqarish tannarxini hosil qiluvchi xarajatlarni ularning iqtisodiy 
mazmuniga ko’ra guruhlash muhim ahamiyat kasb etadi. 
Mahsulot ishlab chiqarish tannarxini aniqlash va uni hosil qiluvchi xarajatlarni 
turkumlash O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 
54-son qarori bilan tasdiqlangan “Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va 
sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi 
to’grisida”gi Nizomga muvofiq amalga oshiriladi. 
Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ning ishlab chiqarish tannarxini hosil qiluvchi 
xarajatlar ularning iqtisodiy mazmuniga ko’ra quyidagi elementlar bilan guruhlarga 
ajratiladi: 

---

98 
-
ishlab chiqarishning moddiy xarajatlari (qaytariladigan chiqitlar qiymati chiqarilib 
tashlangan holda); 
-
ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo’lgan mehnatga haq to’lash xarajatlari; 
-
ishlab chiqarishga tegishli bo’lgan ijtimoiy sug’urtaga ajratmalar; 
-
asosiy fondlar va ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo’lgan nomoddiy aktivlar 
amortizatsiyasi; 
-
ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo’lgan boshqa xarajaтлар.