Iqtisodiyot nazariyasi

Soliq to’lovchilarning shakliga ko’ra quyidagi guruhlarga bo’linadi (1.3 - rasm):

3. 
   – rasm: Soliq to’lovchilardan undirilishi bo’yicha turlari
   

Manba: A.Y. Yo’ldashev – “Soliqlar va Soliqqa Tortish” – 2007 – 28 b.

Soliqlarni pasaytirish iqtisodiy yuksalish va davlat daromadlarining o’sishiga olib kelishini birinchi bo’lib amerikalik iqtisodchi Artur Laffer asosladi. Artur Lafferning fikriga ko’ra, har qanday asosiy maqsadi foyda olishga qaratilgan yuridik shaxslar daromadiga soliqlar stavkasini haddan ziyod ravishda oshirish ularga nisbatan rag’batlantirishlarni susaytiradi, har qanday fan-texnika taraqqiyotini to’xtatadi, iqtisodiy o’sishni sekinlashtiradi va bu esa o’z-o’zidan davlatning byudjet tushumlariga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Bu bog’liqlikni Artur Lafferning o’zi tan olganki, uning bu g’oyasi hattoki Keynsning va o’rta asr arab olimi Ibn Haldunning g’oyalarida mavjud bo’lgan.

Davlatning umumiy byudjetining daromadlari va soliq stavkasining o’sishi o’rtasidagi bog’liqlikning grafikda tasvirlanishi “Laffer egri chizig’i” nomini oldi (1.4 – rasm).


bu yerda: T – davlat byudjet daromadlari

t – davlat tomonidan belgilangan soliq stavkasi

t* - davlat byudjeti daromadining maksimumlashtiradigan soliq stavkasining optimal qiymati

t₁ va t₂ – davlat byudjetiga aynan bir xil daromadni keltiruvchi o’zaro farqli soliq stavkalari

4. 
   –rasm: Laffer egri chizig’i
   

Manba: - https://ru.wikipedia.org/wiki/Кривая_Лаффера

Ushbu “Laffer egri chizig’i” bizga shuni ko’rsatadiki, soliqlar yanada oshirilganda ishlashga va tadbirkorlikka qiziqish va intilish susayadi, 100 %li soliq olishda davlat daromadi 0 ga teng bo’ladi, chunki xech kim tekinga ishlashni xohlamaydi. Boshqacha aytganda, uzoq muddatli istiqbolda haddan tashqari yuqori o’rnatilgan soliqlarni pasaytirish investitsiyalar, jamg’armalar, bandlikning ortishi orqali soliq undiriladigan yalpi daromad hajmining o’sishini ta’minlaydi. Natijada davlat byudjeti daromadi hajmi ko’payadi, taqchillik kamayadi va inflatsiyaning susayishi ro’y beradi. Demak, Laffer samarasi faqat erkin bozor mexanizmi me’yorida amal qilgan holdagina namoyon bo’ladi.