Iqtisodiyot nazariyasi” kafedrasi “hozirgi zamon raqobat nazariyalari” fanidan ishchi daftar toshkent – 2019

9.3. O’zbekistonda paxta majmuining tarkibi va takomillashtirish yo’nalishlari

Respublikamiz paxta majmuini rivojlantirish va uning raqobatbardoshligini oshirish vazifasi nafaqat tarmoqlar ishlab chiqarish bazasini asta-sekin yangilash va modernizatsiya qilishdan, balki yangi ishlab chiqarishlarni tashqil etish va innovatsiya tadbirkorlik loyihalar amalga oshirilishini rag’batlantirishdan iborat, bu jahon moliyaviy va texnologik resurslaridan foydalanish imkoniyatini ta’minlaydi.

Respublikamiz sharoitida Mazkur vazifalarni tayyor mahsulot eksport yetkazib berish hajmini kengaytirish va ularning yalpi ichki mahsulotdagi ulushini oshirish hisobidan hal etish mumkin, chunki jahon bozorlarida xom ashyo tovarlarining narxlari pasayish tendentsiyasiga ega. Shuning uchun ushbu holatda mamlakat eksportining umumiy hajmida paxta xom ashyosi-ni yetkazib berishga qaraganda tayyor mahsulot ulushini oshirish maqsadga muvofiqdir. Ekspertlar baholariga ko’ra paxta xom ashyosi birligidan olingan bir tayyor maxsulot birligi eksportdan tushumlarni 20 marta oshiradi, ya’ni tayyor maxsulotning qo’shilgan qiymati xom ashyo qiymatidan 20 marta ko’p. Shuning uchun xozirgi vaqtda respublika iqtisodiyotini ri-vojlantirishning asosiy yo’nalishlaridan biri paxta majmuining iqtisodiy salohiyatini saqlab qolish va kengaytirishdan iborat³⁵.

Respublika paxta majmuida ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchun mamlakatimizda iqtisodiyot davlat tomonidan tartibga solinishi zarur, bu Mazkur majmua tarmoqlari uchun qulay shart-sharoit yaratadi, xususan:

1. 
   milliy xo’jalikda samarali rag’batlantiruvchi iqtisodiy siyosatni amalga oshirish, xorijiy va ichki investitsiyalarni jalb qilish imkonini berish barqaror makroiqtisodiy kon’yunkturani qo’llab-quvvatlash, bu ichki iste’mol talabini qondirish imkonini beradi va sarmoyaning tez aylanishiga, uning asosida esa ishlab chiqarishni kengaytirishga imkoniyat yara-tadi;
   
2. 
   samarali raqobat xisobidan eksport hajmini tezda oshirishga qodir bo’lgan xususiy sarmoya ishtirokini rag’batlantirish, aktsiyadorlik jamiyatlari va boshqa korxonalarda davlatning ulushini qisqartirish yo’li bilan davlatning xo’jalik faoliyatiga aralashuvini kamaytirish;
   
3. 
   tashqi savdodan keladigan daromadni davlat va ishlab chiqaruvchilar o’rtasida taqsimlash tizimini ishlab chiqaruvchilarni eksportga yo’naltirilgan mahsulotni ishlab chiqarishni kengaytirishga rag’batlan-tirish tomonga o’zgartirish. Masalan, qishloq xo’jaligidan daromadni undirishning hozirgi tizimi Mazkur tarmoqning rivojlanishiga to’sqinlik qilmoqda, bu qishloq joylarida daromadlarning pasayishiga olib keladi (respublikamiz aholisining taxminan 60 foizi aynan qishloqda yashaydi). O’z navbatida, bunday vaziyat yengil, kimyo sanoati va qishloq xo’jaligi mashi-nasozligi tarmoqlari mahsulotlariga nisbatan katta va barqaror talabni shakllantirish imkonini bermaydi, ushbu mahsulotlarni ishlab chiqarishda respublikamiz qiyosiy ustunliklarga ega;
   
4. 
   aholi omonatlarini bank tizimiga jalb qilish hisobidan tarmoqlarni moliyalash uchun kredit bozorining samarali ishlashini ta’minlash;
   
5. 
   tayyor mahsulot eksportchilariga o’ziga xos xususiyatli xizmatlarni kursatuvchi, jahon bozori kon’yunkturasi haqidagi axborotni taqdim etuvchi ixtisoslashgan korxonalar faoliyatini yaxshilash hisobidan paxta majmuida ishlab chiqaruvchilarni davlat tomonidan qo’llabquvvatlashni kuchaytirish, potentsial bozorlar va sheriklar marketing tadqiqotlarini o’tkazish va h.k.
   
6. 
   ishlab chiqarishni modernizatsiya qilishni rag’batlantirish, innovatsiyalar va fantexnika taraqqiyoti yutuqlarini joriy etish, chunki tarmoqlar texnologik darajasi va ishlab chiqarish bazasining jahon darajasidan ortda qolishi mamlakatning raqobat jihatdan ustunliklari yo’qotilishiga olib kelishi mumkin;
   
7. 
   iqtisodiyotda raqobat muxitini shakllantirish va rivojlantirish maqsadida institutsional o’zgarishlarni kuchaytirish, xususan: biznesning o’zini o’zi tashqil etishini rag’batlantirish; monopoliyalar va monopol birlashmalar tashqil etilishi ustidan samarali nazoratni amalga oshirish; kichik va o’rta biznesni rag’batlantirish va qo’llab-quvvatlash.
   

Yuqorida ta’kidlanganidek, paxta majmui mamlakat yalpi ichki mahsulotida katta ulushga ega, lekin shunga qaramay uning o’sish sur’atlari ehtiyojlar va imkoniyatlardan sezilarli darajada ortda qolmoqda. Shuning uchun paxta majmuini yanada rivojlantirish, uning iqtisodiyotga qo’shadigan ulushini oshirish respublikani iqtisodiy o’stirishning asosiy manbala-ridan biri hisoblanadi.