Iqtisodiyot” kafedrasi “moliyaviy texnologiyalari” fanidan

1.1. Raqamli iqtisodiyot haqida.
Texnologiya - bu sifat jihatdan yangi masalalarni yechish uchun ta’lim evolyutsiyasi bosqichini tayyorlagan ob’yektiv jarayon “Texnologiya” tushunchasi texnik taraqqiyot natijasida paydo bo’ladi va uning lug’aviy ma’nosi (kasb, fan, tushuncha, ta’lim, san’at) materiallarning ishlash usul va uslublaridan iboratdir. Fan va texnika taraqqiyoti inson imkoniyatlarining kengayishiga olib keldi. Bu so’z fanga 1872 yillarda kirib kelgan. Texnologiya so’zi zamirida rejalashtirilgan jarayonlarni amalga oshirish usul va vositalari haqidagi bilimlar yig’indisi, shuningdek, ob’yektda sodir bo’ladigan sifat o’zgarishlari mujassamlashgan bo’ladi. Oliy ta’lim muassasalarida texnologik ta’lim ta’lim yo’nalishida o’qituvchi pedagog-kadrlarni tayyorlash sifati bugungi kun talablariga mos kelmasligi, texnologik fanlarni o’qitishni tubdan qayta ko’rib chiqish va zamon talabiga mos ravishda yangilashni taqazo etmoqda:  texnologik ta’lim yo’nalishi bo’yicha ilmiy metodik ta’minoti yetarli darajada ishlab chiqilmaganligi;  texnologik ta’limning moddiy-texnika bazasini eskirganligi, zamonaviy texnika va texnologiyalar bilan jihozlanmaganligi hamda byudjetdan mablag’ bilan ta’minlash bo’yicha yetarli choralar ko’rish yuzasidan takliflar ishlab chiqilmaganli;  xalqaro tajribalardan kelib chiqib, oliy ta’limning ilg’or standartlarini joriy etish, jumladan texnologik ta’lim o’quv dasturlarida nazariy bilim olishga yo’naltirilgan ta’limdan amaliy ko’nikmalarni shakllantirishga yo’naltirilgan ta’lim tizimiga bosqichma-bosqich o’tishda beparvoliklarga yo’l qo’yilayotganligi;  texnologik ta’lim mazmunini sifat jihatidan yangi bosqichga ko’tarish, ijtimoiy soha va iqtisodiyot tarmoqlarining barqaror rivojlanishiga munosib hissa qo’shadigan, mehnat bozorida o’z o’rnini topa oladigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash sifatini takomillashtirilmaganligi;  xorijiy investitsiyalarni keng jalb qilish, pullik xizmatlar ko’lamini kengaytirish va boshqa byudjetdan tashqari mablag’lar hisobiga texnologik ta’limni rivojlantirish bo’yicha texnopark, forsayt, texnologiyalar transferi, startap, akselerator markazlari tashkil etilmaganligi;  ta’limning ishlab chiqarish korxonalari va ilmiy-tadqiqot tashkilotlari bilan o’zaro manfaatli hamkorligini yo’lga qo’yishda me’yoriy-huquqiy hujjatlarni eskirganligi hamda hamkorlik bo’yicha ishlab chiqilgan dasturlarda bosqichmabosqich uzviylikni ta’minlanmaganligi;  o’quv dasturlarini takomillashtirish va zamonaviy pedagogik texnologiyalarni joriy etish yuzasidan asoslangan tavsiyalarni ishlab chiqilmaganligi;  ta’lim berishda qo’llanilayotgan ta’lim-tarbiya usullarining ta’sirchanligini oshirishga xizmat qiluvchi mexanizmlarning yo’qligi;  hamkorlikning yangi shakllarini rivojlanmay qolayotganligi va qo’shma ta’lim dasturlarining mavjud emasligi;  texnologik ta’lim samaradorligini baholash va takomillashtirish bo’yicha ilg’or xorijiy tajribalarni o’rganish asosida ishlarni to’laqonli yo’lga qo’yilmaganligi. Bo’lajak texnologik ta’lim o’qituvchilarini tayyorlash o’quv-tarbiya jarayoniga raqamli texnologiyalar va zamonaviy usullarni joriy etish bo’yicha quyidagi tadbirlar amalga oshirish maqsadga muvofiq:  zamonaviy raqamli texnologiyalar va ta’lim texnologiyalarining mustahkam integratsiyasini ta’minlash, bu borada pedagog kadrlarning kasbiy mahoratini uzluksiz rivojlantirib borish uchun qo’shimcha sharoitlar yaratish;  ta’lim jarayonlarini raqamli texnologiyalar asosida individuallashtirish;  texnologik ta’lim bo’yicha elektron o’quv adabiyotlarni mobil uskunalarga yuklab va ko’chirib olish maqsadida QR-kod yordamida fanlar kesimida o’quvmetodik majmualar haqidagi axborotlarni joylashtirish tizimini yaratish;  zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari asosida masofaviy ta’lim dasturlarini tashkil etish;  nazariy va amaliy mashg’ulotlarni onlayn kuzatish va o’zlashtirish imkonini beruvchi, shuningdek ularni elektron axborot saqlovchilarga yuklovchi platformalardan (Hemis, Moodle kabi) hamda ta’lim jarayonlarida innovatsion texnologiyalardan foydalanish;  masofadan turib foydalanish imkonini beruvchi elektron kutubxona tizimiga texnologik ta’lim tizimi bo’yicha ishlab chiqilgan o’quv-metodik majmualarni, elektron ta’lim rusurslarini joylashtirish hamda ulardan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish;  ta’lim jarayonida elektron resurslar salmog’ini bosqichma-bosqich oshirib borish, elektron o’quv adabiyotlar yaratish, ularni mobil qurilmalarga yuklab olish maqsadida QR-kod yordamida elektron resurslar haqidagi axborotlarni joylashtirish tizimini 1.2. 1.2.Raqamli iqtisodiyotda AKT ning o’rni texnologik ta’limning o’ziga xosligidan kelib chiqib, ta’lim jarayonida xalqaro miqyosda keng qo’llaniladigan zamonaviy dasturiy mahsulotlardan foydalanishni rivojlantirish. Pedagogika oliy ta’lim muassalarida raqamli texnologiyalar asosida o’quv jarayonlarini tashkil etishga qo’yilayotgan talablar mazkur jarayonni texnologiyalashni, ya’ni butun ta’lim jarayonining har bir bosqichini alohidaalohida loyihalash, o’qituvchining maqsadi va talabalarning vazifalarini oydinlashtirish, ta’lim metodlarini to’g’ri tanlash, mashg’ulotdan kutiladigan natijalarni oldindan belgilashni shart qilib qo’ymoqda. Mazkur maqsadni amalga oshirish uchun quyidagilarni alohida e’tibor berish maqsadga muvofiqligi ta’kidlanadi:  o’qituvchi-talabalar hamkorligida o’qitish shakllari, ta’lim texnologiyalari hamda metodlarini takomillashtirish;  o’qituvchining kasbiy-pedagogik bilimdonligi va kasbiy madaniyatini rivojlantirish;  hamkorlikka asoslangan o’quv-biluv jarayonida qulay didaktik vaziyatlarni vujudga keltirish;  hamkorlikka asoslangan o’quv-biluv jarayonida o’qituvchining pedagogik jarayonni loyihalashtirish imkoniyatlarini rivojlantirish;  o’qituvchida loyihalashga asoslangan o’quv-biluv jarayonini tashkil etish va boshqarish. Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib aytish mumkinki, pedagogika oliy ta’lim muassasalarida texnologik ta’lim yo’nalishida raqamli texnologiyalar asosida o’quv jarayonlarini tashkil etish, birinchidan talabalarning axborotkommunikatsion texnologiyalariga oid bilimlarini o’zlashtirishlariga, ikkinchidan, o’zlashtirilgan bilimlardan amaliyotda foydalana olishlariga; uchinchidan, mazkur egallangan bilim va ko’nikmalar yordamida mustaqil fikrlashini shakllantirish imkoniyatini hosil qiladi. So'nggi yillarda iqtisodiyotni rivojlantirishda ilg'or texnologiyalar va innovatsiyalaming ahamiyati oshib bormoqda. Eng yangi texnologiyalar ishlab chiqarish va biznes jarayonlarining samaradorligini oshirishi mumkin. Eng yangi texnologiyalar inson faoliyatining barcha yangi sohalari va sohalariga kirib borishi bilan an'anaviy yondashuvlar va ish uslublari o'zgaradi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining (AKT) paydo bo'lishi va tarqalishi global iqtisodiyotga shu qadar ta'sir ko'rsatdiki, yangi bir hodisa - raqamli iqtisodiyot paydo bo'ldi.
Аqilli texnologiyalari ta'siri ostida odamlaming turmush tarzi o'zgara boshladi, foydalanuvchilar o'rtasidagi aloqalar o'zgardi - turli jug'rofiy mintaqalar, faoliyat sohalari va boshqalardagi odamlar o'rtasida aloqa o'rnatish imkoniyati paydo bo'ldi. Bu raqamli iqtisodiyotning asosi bo'lgan axborot aloqalarining jadal o'sishi.
Raqamli texnologiyalarning ta'siri global miqyosda ham, mahalliy darajada ham seziladi. Raqamli iqtisodiyot yangi ishlab chiqarishlaming kombinatsiyasi sifatida global iqtisodiyotning tez o'sib borayotgan qismidir.
Yangi texnologiyalar yaxshi tashkil etilgan xo'jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining ba'zi jihatlariga o'zgartiruvchi ta'sir ko'rsatadi, bu asosan ishlaydigan mexanizmlarni - aloqa vositalarini yoki sanoat mashinalarini raqamli yoki raqamli mexanizmlarga almashtirish, shuningdek ulami yanada modemizatsiya qilishdan iborat.
Raqamli iqtisodiyotning o'sishi raqamli va mobil texnologiyalar bilan bevosita bog'liq bo'lgan bir qator bozorlaming o'sishi bilan bog'liq. Texnologiyalar rivojlanishining hozirgi bosqichida va bozorlaming hozirgi holati sharoitida raqamli iqtisodiyotni maqsad sifatida emas, balki iqtisodiy faoliyat samaradorligini oshirish vositasi sifatida ko'rib chiqish kerak.
Zamonaviy raqamli iqtisodiyot yangi biznes modellarini taklif qiladi va boshqaruv mexanizmlarini o'zgaruvchan voqelikni aks ettirish uchun o'zgartirish zarurligini ta'kidlaydi.
Yaqin yillarda O'zbekiston iqtisodiyoti tub o'zgarishlarga uchradi. Iqtisodiyot ochiq, jadal, innovatsion rivojlanishga aylandi. Biroq, tan olish kerakki, jahon iqtisodiyotining globallashuvi va texnologik taraqqiyot sharoitida O'zbekistonning keyingi iqtisodiy rivojlanishini raqamli iqtisodiyotni rivojlantirmasdan tasavvur qilish qiyin.
Afsuski, Respublikada bu sohada ikkita katta muammo mavjud: telekommunikatsiya infratuzilmasi va mutaxassislarning yetishmasligi. Bu Respublikamiz iqtisodiyotining raqamli aylanishiga jiddiy to'sqinlik qilishi va natijada raqamli iqtisodiyot sohasidagi sustlashishi mumkin.

• 
  Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish uchun qo'shimcha shart-sharoitlami yaratish, shuningdek, 2017-2021 yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor O'zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida» 2018 yil 3 iyuldagi PQ - 3832-sonli Farmoni.
  
• 
  O'zbekiston Respublikasi Prezidentining «Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish maqsadida raqamli infratuzilmani yanada modemizatsiya qilish chora-tadbirlari to'g'risida» 2018 yil 21 noyabrdagi PQ - 4022-son qarori.
  
• 
  O’zbekiston O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 07.03.03 yildagi PQ-3832- sonli «O'zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish choratadbirlari to'g'risida» hamda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda amaliy ko'nikmalarga ega bo'lgan blokcheyn texnologiyalarini ishlab chiqish va ulardan foydalanishda malakali kadrlar tayyorlash yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasining maqsadlariga muvofiq quyidagilar qabul qilindi:
  
• 
  An'anaviy iqtisodiyotni raqamli iqtisodiyotga aylantirishda muvaffaqiyatga erishish uchun malakali kadrlar tayyorlashsiz muammoli ekanligi ma'lum bo'ldi. Shuning uchun O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tashabbusi bilan Sh.M. Mirziyoyevning 2018 yil 3 iyuldagi PQ-3832-sonli Qarori asosida Toshkent davlat iqtisodiyot universitetida bakalavrlarni tayyorlash uchun raqamli iqtisodiyot fakulteti ochildi va Samarqand davlat universiteti iqtisodiyot va biznes fakulteti negizida raqamli iqtisodiyot sohasida malakali kadrlar tayyorlash bo'yicha magistratura ochildi.
  
• 
  Raqamli iqtisodiyot - dunyo iqtisodiyotida yangi yo'nalish. Iqtisodiyoti rivojlangan davlatlar bu yo'nalishda sezilarli yutuqlarga erishgan bo'lsa, boshqalari bu yo'nalishda ilgarilab borishmoqda.
  
• 
  Shu sababli, o’z iqtisodiyotlarini raqamli iqtisodiyotga aylantirishga kirishgan deyarli barcha mamlakatlar bir xil muammoga duch kelmoqdalar - raqamli iqtisodiyotda milliy tillarda malakali kadrlar tayyorlash uchun zarur bo'lgan o'quv va ilmiy adabiyotlarning etishmasligi.
  
• 
  Raqamli iqtisodiyot bo'yicha xorijiy ma'lumot manbalari va nazariy o'quv va ilmiy materiallarga asoslangan ushbu darslik mualliflari bu bo'shliqni biroz to'ldirishga harakat qilishdi.