|
Pul Ittifoqi va Yevropa
Agar siz biror marta Nyu York dan San Frantsiskoga qadar 3, 000 kilometrdan haydab ko’rganmisiz, agar ushbu jarayonni eslab ko’rgan bo’lsangiz, siz bir erdan boshqa erga qadar pulingizni almatirishga muhtoj bo’lmaganligingizni guvohi bo’lasiz.
Amerika Qo’shma Shtatlarining barcha beshta shtatlarida, mahalliy rezidentlari ham AQSh dollaridan foydalanishadi. Bu kabi pul ittifoqining tashkil etilishi aniq qayd etilgan valyuta kursining eng oxirgi shakliga misol sifatida olsak bo’ladi.
Nyu York va San Frantsisko dollari orasidagi valyuta birligi bekor qilib bo’lmaydigan darajada aniq qayd etilgan, ya’ni siz ularning o’rtasida farq borligini ham sezmaysiz.
Shuningdek bank pullar o’rtasidagi kichik farqni chek belgilaridan aniqlay olsada, sizga qaysi dollardan foydalanayotganligingizni farqi yo’q, chunki hamma, jumladan Federal Zahira tizimi ham ulardan foydalanishga tayyor.
(Farq nimada? Har bir dollar hisobi o’nlab mahalliy Federal Zahira banklari tomonidan ko’rib chiqiladi.
Agar siz 1990 yillarda Evropa bo’ylab 3,000 mil yurgan bo’lsangiz, balki sizning tajribangiz Nyu York va San Fransizko o’rtasidagi sayyohatingizdan tubdan farq qilganligini sezarsiz. Evropada mavjud bo’lgan ko’p miqdordagi valyutaning mavjudligi sayyohatda noqulayliklar to’g’dirib, xarajatni ko’paytiradi. Har doim chegarani kesib o’tayotganingizda siz bankda mahalliy valyutani olish uchun navbat kutishingizga to’g’ri kelgan yoki bankka uning xizmatlari uchun to’lovni amalga oshirgansiz.
Natijada, Frantsiya va Germaniya o’rtasidagi valyuta kursi Nyu York va Kaliforniya o’rtasidagi valyuta kursi kabi aniq qayd etilgan.
Biroq bugun Evropadagi ahvol Amerika Qo’shma Shtatlariga o’xshab ketadi. Ko’plab Evropa davlatlari o’z valyutalarini bekor qildilar va yagona pul ittifoqini tashkil qilib, umumiy pul birligi - evrodan foydalana boshlashdi.
Yagona pul birligini kiritish ham o’zining yaxshi –yomon tomonlariga ega. Eng muhimi Evropadagi davlatlar boshqa o’zining pul siyosatini yurita olmaydi.
Buning o’rniga Evropa Markaziy banki barcha mamlakatlarning vakillari bilan butun Evropa uchun yagona pul birligi siyosatini o’rnatadi.
Har bir mamlakatning markaziy banki hududiy Federal Zahiralar Bankida deyarli bir xil vazifani bajaradi: ular hududdagi vaziyatni monitor qiladi ammo ular pul hajmi yoki valyuta kursi ustidan nazorat o’tkazmaydi. Umumiy valyutaga o’tish bo’yicha ish olib boruvchi tanqidchilar milliy pul birligini bekor qilish Evropa mamlakatlarining ayrimlari uchun juda qimmatga tushdi.
Agar Evropada bo’lmagan mamlakatlardan biri inqirozga yuz tutsa, muayyan manfaatdor Evropa mamlakati bunday inqirozni oldini olish uchun o’z hissasini qo’shishi, u bilan kurashishi uchun yordamlashishi uchun hech qanday quroli yoki imkoniyati yo’q. Ushbu dalil Evropa mamlakatlari o’z valyutalarini saqlab qolishga intilishlari uchun sabab edi, masalan Buyuk Britaniya o’z milliy valyutasini evro uchun bekor qilmasligini aynan ana shu sabablarni hisobga olib e’lon qildi.
Nima uchun evro tanqidchilariga ko’ra, pul ittifoqi Evropa uchun yaxshi fikr emas, agar u AQShda yaxshi natijalar ko’rsatayotgan bo’lsa, nima uchun Evropada bir qancha ziddiyatlarga olib kelmoqda?
Bir necha iqtisodchilarning ta’kidlashicha, AQSh Evropadan ikki muhim yo’l bilan farqlanadi. Birinchidan mehnat bozori AQSh da Evropadan ko’ra ancha oldinda. Buning asosiy sababi Amerika Qo’shma shtatlarida umumiy til mavjud va aksariyat Amerikaliklar ko’chishni hohlovchi immigrantlarni avlodi hisoblanadi.
Shuning uchun agarda hududiy inqiroz yuz bersa, ishchilar ishsizlik yuqori bo’lgan shtatdan, ishchizlik pastroq bo’lgan davlatga ko’chishadi. Ikkinchidan, Amerika Qo’shma shtatlarida fiskal siyosatidan, jumladan federal kirim solig’i, ya’ni hududlararo zahiralarni qayta taqsimlashdan foydlalana oladigan kuchli markaziy boshqaruv tizimi mavjud.
Umumiy valyuta tarafdorlarining fikricha milliy pul siyosatining yo’qolishining zarari foydasidan ko’ra ko’proq hisoblanadi. Barcha Evropa mamlakatlaridagi yagona valyuta bilan sayyohatchilar va biznemenlar valyuta kursidan boshqa tashvishlanmasliklari zarur, va ular ko’proq xalqaro savdoga jalb qilinadilar.
Bundan tashqari, umumiy valyuta Evropaliklarni bir biriga yaqinlashtiruvchi siyosiy avzalliklarga ega. Yigirmanchi asrda ikkita jahon urishini boshdan kechirdi va har ikkalasi ham Evropada har xil to’qnashuvlarni yuzaga keltirdi. Agar umumiy valyuta Evropa mamlakatlarida do’stona atmosferani yuzaga keltirgan bo’lsa, bu butun dunyo ahli uchun foydadan holi emas - desak mubolag’a qilmaymiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |
