Ozbekiston respublikasi oliy talim va orta maxsus talim vazirligi

---

OZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TALIM VA ORTA
MAXSUS TALIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
Moliya fakulteti MMT-94 guruh talabasi
Niyozov Behzodning
Buxgalteriya hisobi fanidan
2-oraliq nazorat uchun tayyorlagan
MUSTAQIL ISHI

---

14-variant
1.
Ishlab chiqarishdan tayyor mahsulot olinganda qanday provodka beriladi?
Tayyor mahsulotlar - to'liq qayta ishlash, yig'ish va shtatdan o'tgan, standartlar,
shartnoma talablariga javob beradigan, texnik nazorat bo'limi tomonidan qabul
qilingan va tayyor mahsulot omboriga etkazib berilgan yoki xaridorga topshirilgan
mahsulotlar. Tayyor mahsulot tarkibiga kiritish, ishlarning turi ular bajarilganligi
sababli aniqlanadi, bu esa ushbu baholashdan foydalanishga imkon beradi;me'yoriy
(rejalashtirilgan) narx narxida. Ushbu baholash usuli yordamida oyning oxirida analitik
hisobda alohida qayd etiladigan normativdan (rejalashtirilgan) haqiqiy tannarxning
og'ishi aniqlandi. Ushbu baholash usuli, tashkilot xarajatlarni hisobga olish va ishlab
chiqarish xarajatlarini hisoblashning me'yoriy usulidan, rejalashtirilgan xarajatlar
mavjud bo'lganda foydalanishi mumkin;mahsulotlarni sotish narxlari va ish (xizmatlar)
tariflarida. Bu holda, hisobot davri oxirida mahsulot (ish, xizmat) larni sotish narxlari
(tariflar) va uning haqiqiy qiymati o'rtasidagi farq, avvalgi baholash usulidan og'ish
singari analitik hisob-kitoblarda alohida ko'rsatiladi.Ishlab chiqarishdan chiqarilgan
mahsulotlar tayyor mahsulotlar omboriga o'tkaziladi.Mahsulotlarni daladan omborga
o'tkazish etkazib berish to'g'risidagi yozuvda rasmiylashtiriladi, unda brigadaning
raqami, mahsulotni qabul qilgan omborning soni, mahsulot nomi, mahsulot raqami,
omborga etkazib berilgan mahsulotlar soni, chegirma narxi va miqdori
ko'rsatilgan.Etkazib berish eslatmalarining shakli va mazmuni, ularni tuzish tartibi
mahsulotning murakkabligi, uni sotib olish va omborga etkazib berish davriyligiga
ta'sir qiladi.Aksariyat tashkilotlarda yig'ilish uchun qabul qilingan qonun loyihasi
qo'llaniladi. U bir necha kun davomida va bir nechta mahsulotlarni yozib oladi.Ba'zi
hollarda, moliyalashtirish o'rniga, har bir mahsulot uchun chiqarilgan bir martalik
schyot-fakturalar qo'llaniladi. Agar mahsulotlar bir martalik buyurtmalar bo'yicha
ishlab chiqarilgan bo'lsa, u holda buyurtmaga kiritilgan buyumlar va ushbu buyurtma
bajarilgan shartnoma yoki xat raqamlari schyot-fakturada ko'rsatilgan.Murakkab va
ko'pkomponentli mahsulotlarni ishlab chiqarishda schyot-faktura o'rniga qabul qilish
dalolatnomasi tuziladi, unda mahsulotlarning nomi, miqdori, qiymati ko'rsatiladi,
shuningdek, ishlab chiqarilgan mahsulotlar ishlab chiqarish bilan yakunlanganligi,
to'liq jihozlanganligi, texnik shartlarga (shartnoma shartlariga) javob beradi va texnik
qabul qilish aktlariga muvofiq amalga oshiriladi. nihoyat tayyor va qadoqlangan
buxgalteriya shakli.Agar kompaniya uchinchi tomon tashkilotlari uchun ishlarni
amalga oshirsa, unda bu holda ishni qabul qilish dalolatnomasi rasmiylashtiriladi. Akt,
schyot-faktura singari, ikki nusxada chiqariladi. Ijrochi kompaniya vakili tomonidan
imzolangan bitta nusxa buyurtmachiga beriladi, buyurtmachi vakili tomonidan qabul
qilingan ishni tasdiqlovchi boshqa nusxasi pudratchida qoladi va keyinchalik
buxgalteriya hisoblarida ishlarni aks ettirish va hisoblashda foydalaniladi.Tayyor
mahsulotni hisobga olish kartochkalaridagi yozuvlardan so'ng qabul qilish yozuvlari
buxgalteriya bo'limiga o'tkaziladi, u erda mahsulotning chiqarilishi va yozuvlarning
saqlanishi to'g'risidagi ma'lumotlar saqlanadi. Ish va xizmatlar uchun dastlabki
hujjatlar ham buxgalteriya hisobiga o'tadi.Hisobot davri uchun ishlab chiqarilgan
mahsulot to'g'risidagi ma'lumotlarni umumlashtirish uchun yig'ma varaq ishlatiladi,

---

unda etkazib berish yozuvlari va sertifikatlaridan hujjatlarning sanasi va raqami
ko'rsatilgan sana va ish kunidagi ishlab chiqarilgan mahsulotlar soni, hisobga olish
narxi (rejalashtirilgan (me'yoriy) qiymati yoki sotish bahosi qo'yiladi). )Korxona uchun
ishlab chiqarilgan mahsulotning haqiqiy ishlab chiqarish tannarxi 10-sonli jurnal-
kafolatda keltirilgan. Shu sababli, ushbu mahsulotlarning qiymati va uning qiymatiga
kiritilmagan ma'lumotlari 41-sonli "Mahsulotlar" hisobvarag'ida qayd
etiladi.Buyurtmachi tomonidan qabul qilinishi kerak bo'lgan, lekin u tomonidan qabul
qilinmagan va qabul qilish dalolatnomasida rasmiylashtirilmagan to'liq tayyor
mahsulotlar 43-sonli "Tayyor mahsulotlar" hisobvarag'ida hisobga olinmaydi, ammo
ular tugallanmagan ishlarning bir qismi bo'lib qoladi. Bajarilgan ishlar va ko'rsatilgan
xizmatlar qiymati 43 «Tayyor mahsulotlar» hisobvarag'ida aks ettirilmaydi, lekin
ishlab chiqarish xarajatlari hisobidan to'g'ridan-to'g'ri etkazib berish yoki sotish
hisobvarag'iga o'tkaziladi.Analitik buxgalteriya hisobi - bu mahsulotni zahiradagi va
buxgalteriyadagi buxgalteriya hisobi. U mahsulotlarning nomlari, navlari, turlari,
o'lchamlari va saqlanadigan joylari bo'yicha o'tkaziladi. Bunday buxgalteriya
hisobining maqsadi mahsulotning mavjudligi, olinishi va iste'moli to'g'risida ma'lumot
olish, shuningdek moliyaviy javobgar shaxslar tomonidan uning saqlanishi ustidan
nazoratni ta'minlash.Omborni hisobga olish moliyaviy javobgar shaxslar tomonidan
amalga oshiriladi, ombordan olingan mahsulotlar to'g'risidagi ma'lumotlar
buxgalteriya hisobiga o'tkaziladi. O'tkazma maxsus nusxada rasmiylashtiriladi, ikkita
nusxada to'ldiriladi, birinchisi omborda qoladi, ikkinchisi hujjatlar bilan birgalikda
buxgalteriya bo'limiga topshiriladi. Ba'zi korxonalarda reyestr tuzilmaydi, ammo
hujjatlarning buxgalteriya bo'limiga berilganligi to'g'risidagi guvohnoma buxgalterning
ombor kartalaridagi yoki yozuvlar kitobidagi imzosi.Oy oxirida ombor mudiri
(omborchi) jismoniy birliklarda ishlab chiqarish to'g'risidagi ma'lumotlarni
buxgalteriya bo'limiga yuboradi. Agar moddiy boyliklar uchun buxgalteriya hisobining
balans (operatsion hisobi) usuli qo'llanilsa, u holda balans to'ldiriladi, unga ko'ra
jismoniy shaxslardagi kartalardagi qoldiqlar omborga o'tkaziladi. Buxgalteriya
hisobida ular qiymat birliklarida baholanadi.Buxgalteriya hisobida, tushumlar va
xarajatlar hujjatlari, shuningdek buxgalteriya balanslari va ombor hisobotlari asosida
tayyor mahsulotning xarajat-analitik tahlili amalga oshiriladi.Hozirgi vaqtda
tashkilotlarda tayyor mahsulotni tahliliy (navli) hisobga olish quyidagi usullardan biri
yordamida amalga oshiriladi:
- parallel;
- nav aylanmasi varaqasidan foydalanish;
- balans (operatsion hisob) usuli.
Parallel usul tayyor mahsulotni navli ro'yxatdan o'tkazish bir xil tushum va xarajatlar
asosida amalga oshirilganligi bilan tavsiflanadi, keyin taqqoslangan miqdorlar
o'rtasida tenglik bo'lishi kerak. Agar ular ajralib ketsa, sintetik va analitik buxgalteriya
registrlaridagi dastlabki hujjatlardagi yozuvlarning to'g'riligini tekshirish kerak.Tayyor
mahsulotni navli aylanma varaqasidan foydalangan holda analitik hisobga olish usuli
quyidagicha. Omborda buxgalteriya hisobi parallel usulida bo'lgani kabi miqdoriy

---

hisobga olish kartalari saqlanadi, buxgalteriya hisobida esa navli aylanma varaqalari
parallel usul bilan bir xil shaklda saqlanadi, ularga to'g'ridan-to'g'ri tushum va
xarajatlar hujjatlaridan ma'lumotlar kiritiladi.Tayyor mahsulotni hisobga olishning
balans (operatsion hisobi) usuli buxgalteriya balansini tuzishni o'z ichiga oladi.
Balans (balans) har bir hisobot davrining birinchi kunidagi qoldiqlarni aks ettiradi.
Varaq har bir ombor uchun buxgalteriya bo'limida ochiladi va tayyor mahsulotning
guruhlari va zaxiralari raqamlari (nomlari) doirasida saqlanadi. Har bir element
raqami (nomi) uchun o'lchov birligi va chegirma narxi ko'rsatilgan. Hisobot davri
oxirida bayonnoma omborga topshiriladi. Ombor mudiri (omborchi) hisobot davri
oxiridagi qoldiqni jismoniy ko'rinishda ombor hisobvarag'i kartalaridan (daftarlaridan)
har bir raqam uchun yozuvga o'tkazadi. Omborlardan hisobotlar buxgalteriya
bo'limiga o'tkaziladi, bu erda qoldiqlar soliqqa tortiladi, miqdorlar guruhlar, omborlar
va umuman korxona uchun hisoblanadi.
SOTISHNING XISOBI
Ombordan chiqarilgan mahsulotlar dastlabki hujjatlar bilan rasmiylashtiriladi. Savdo
(marketing) bo'limi, etkazib berish shartnomasi va mahsulotni etkazib berish jadvali
asosida schyot-fakturani yozadi, unda xaridor, mahsulot nomi (nomi), sotilishi va
sotilishi kerak bo'lgan mahsulotlar soni, shartnoma narxi, miqdori, mahsulot narxidan
ortiq to'langan qadoqlash qiymati ko'rsatilgan. . Ro'yxatdan o'tkazilgandan so'ng,
hisob-faktura omborga o'tkaziladi.Ixtisoslashtirilgan transport kartasi yuborilgan
mahsulotlar uchun sotuvchi va xaridor tomonidan qo'shilgan qiymat solig'ini
hisoblashda foydalaniladigan schyot-faktura rasmiylashtiriladi.Mahsulotlarni
sotishdan tushgan tushumlarni, ularning narxini, xaridorlardan olingan soliqlarni va
tashkilotning asosiy faoliyati uchun moliyaviy natijalarni aniqlash uchu90 "Sotish"
sintetik hisob-kitobi ishlatiladi. Belgilangan hisobning debetida rejalashtirilgan
xarajatlar (haqiqiy qiymati aniqlanmagan bo'lsa), kredit bo'yicha esa - sotishdan
tushgan mablag'lar yoki xaridorlardan olingan to'lovlar ko'rsatilgan. Bundan tashqari,
agar tovarlar, ishlar, xizmatlar xarakatining joriy hisobi buxgalteriya narxlarida
(rejalashtirilgan yoki standart narx, sotish bahosi) amalga oshirilsa, 90-sonli "Sotish"
hisobvarag'ining debetida buxgalteriya bahosidagi ularning qiymati va haqiqiy tannarx
va buxgalteriya qiymati o'rtasidagi farq aks etadi.Xaridorning to'lovidan tushgan
mablag'lar "Sotish" 90-schyotining kreditida, sotilgan narxlardagi mahsulotning
qiymatini va debitorlik qarzlaridan hisoblangan soliqlarni (aktsiz solig'i, QQS, savdo
solig'i) hisobga olgan holda yoziladi.Hisobot davri oxirida 90 «Sotish» hisobvarag'ida
ochilgan barcha buxgalteriya hisoblari 90-9 «Sotishdan tushgan foyda / zarar»
subhesabidagi ichki yozuvlar bilan yopiladi.
2Material va xomashyolar deb nimaga aytiladi? Ularning tarkibini yozing.
Qaysi schotlarda hisobga olinishini tushuntiring
Xom ashyo — konlardan olingan foydali qazilmalar va boshqa tabiiy resurslar, ulardan
ishlab chiqarilgan va yana ishlov talab etadigan mahsulotlar. Keng maʼnoda xom
ashyo mehnat taʼsirida oʻzgargan va yanada ishlanishi lozim boʻlgan mehnat
predmetinn anglatadi. Ishlab chiqarish jarayonida xom ashyodan tayyor mahsulot

---

yoki yarim fabrikat paydo boʻladi. Xom ashyoning jami xilmaxil koʻrinishlari kelib
chiqishiga koʻra sanoat va qishloq xoʻjaligi xom ashyosiga boʻlinadi.
Sanoat xom ashyosi, oʻz navbatida, mineral va sunʼiy xom ashyoga boʻlinadi.
Ishlatilishiga koʻra, mineral xom ashyo yoqilgʻienergetika (neft, tabiiy gaz, kumir, uran,
yonuvchi slanetslar), metallurgiya (qora, rangli, nodir va asl metallar rudalari),
konkimyo (agronomiya rudalari, bariy, kaltsiy ftorid, oltingugurt), texnika (olmos, grafit,
slyuda), qurilish materiallari (sement, keramika) ishlab chiqarish xom ashyolari va
boshqalarga boʻlinadi. Sunʼiy xom ashyoga sintetik smolalar, plastmassalar, sintetik
kauchuk, sunʼiy teri, sintetik yuvish vositalari va b. kiradi. Qishloq xoʻjaligi xom
ashyosi va oʻrmon xoʻjaligi, baliq ovlash va tayyorlov tarmogʻining ishlov berilmagan
(xom) mahsulotlari oʻsimlik xom ashyosi (don va texnika ekinlari, yogʻoch, yovvoyi va
shifobaxsh oʻsimliklar) va hayvonot xom ashyosi (goʻsht, baliq, sut, teri, jun) ga
boʻlinadi. Ayrim sanoat tarmoqlarida xom ashyoni birlamchi (metallurgiyada rudalar,
qogʻoz sanoatida sellyuloza) va ikkilamchi (metall parchalari, makulatura) turlarga
boʻlish muhim amaliy ahamiyatga ega. Ikkilamchi xom ashyodsh toʻgʻri foydalanish
ijtimoiy mehnatni tejashni taʼminlaydi. Birlamchi xom ashyoni kompleks qayta ishlash
sanoatning xom ashyo bazasini kengaytirish va iqtisodiy samaradorligini oshirishda
muhim manba xisoblanadi.
1010-«Xomashyo va materiallar».
1020-«Sotib olinadigan yarim tayyor mahsulotlar va butlovchi
qismlar».
1030-«Yoqilg‘i».
1040-«Ehtiyot qismlar».
1050-«Qurilish mollari».
1060-«Idish va idish materiallari».
1070-«Boshqa tomonga qayta ishlash uchun berilgan materiallar».
1080-«Inventar va xo‘jalik anjomlari».
1090-«Boshqa materiallar».
Schyotlarning debet tomonida sotib olish (tayyorlash), haqiqiy
tannarxida yoki hisob narxlarida kirimga olinishi hisobga olinadi.
3Boshlang'ich qiymati 120 000 000 so'm bo'lgan avtomobilga to'g'ri chiziqli
usulda eskirish hisoblaganda 1 oylik eskirish summasini aniqlang. (eskirish
normasi yillik 20%). Unga provodka yozing
.
Boshlangich qiymat 120 000 000 ni kopaytiramiz eskirish yillik normasi 20% ga va 12
oyga bolamiz.

---

4. Nomoddiy aktivlar amortizatsiya hisoblash usullari haqida yozing
Korxona nomoddiy aktivlarni to'liq foydalanish muddati (lekin uzluksiz ishlash
muddati 10 yildan ortiq bo'lmagan) doirasida mustaqil ravishda hisobdan
chiqarish stavkalarini belgilaydi. Amortizatsiya ajratmalari nomoddiy aktivning
qoldiq qiymati nolga yetguncha amalga oshiriladi.Nomoddiy aktivlarning
qiymati, agar PBU 14/2000 tomonidan boshqacha qoida nazarda tutilgan
bo'lmasa, amortizatsiya orqali qoplanadi. Nomoddiy aktivlarning
amortizatsiyasi quyidagilardan biri bilan amalga oshiriladi amortizatsiya
ajratmalarini hisoblash usullari:
chiziqli usul;
balansni kamaytirish usuli;
mahsulot (ishlar) hajmiga mutanosib ravishda tannarxni hisobdan chiqarish
usuli.
Bir hil nomoddiy aktivlar guruhi uchun usullardan birini qo'llash ularning butun
foydalanish muddati davomida amalga oshiriladi.Nomoddiy aktivlarning
foydali xizmat qilish muddati davomida amortizatsiya ajratmalarini hisoblash
to'xtatilmaydi, tashkilotning konservatsiyasi hollari bundan mustasno.
Amortizatsiya ajratmalarini hisoblashning yillik miqdori quyidagicha
belgilanadi:

---

chiziqli usul bilan - nomoddiy aktivlarning dastlabki qiymati va foydali xizmat
muddatidan kelib chiqqan holda hisoblangan amortizatsiya normasi asosida -
ushbu ob'ektdan foydalanish;kamayuvchi qoldiq usulida - nomoddiy
aktivlarning hisobot yili boshidagi qoldiq qiymati va ushbu ob'ektning foydali
xizmat qilish muddatidan kelib chiqqan holda hisoblangan amortizatsiya
normasi asosida.Shuni alohida ta`kidlash kerakki, amortizatsiya hisoblash
usulini tan-lashda, albatta nomoddiy aktivning iste`mol hususiyatini hisobga
olish va davrlar mobaynida imkoni boricha bir hil usuldan foydalanish ma`qul.
No-moddiy aktivlarga amortizatsiya hisoblash uchun ko`proq bir tekisda
hisobdan chiqa-rish usuli tavsiya qilinadi. Agar bordiyu, amortizatsiya
hisoblash usuli o`zgara-digan bo`lsa, u holda joriy davr uchun hisoblangan
amortizatsiya uchun taaluqli tuza-tishlar qilish lozim.
Nomoddiy aktivlar orasida «gudvill» amortizatsiya hisoblashning o`ziga xosligi
bilan ajrab turadi. Gudvilni asta-sekinlik bilan emirilishini hisobga olgan holda,
foydali xizmat ko`rsatish muddati davomida undan iqtisodiy samara olish
davrida amortizatsiya qilinishi lozim. Amortizatsiya daromadlar va xara-
jatlarni oqilona tarzda mos tushishiga olib keladi deb hisoblanadi. Afsuski,
gudvillning xizmat qilish muddatini hisoblash ancha mushkul holatdir. Shuning
uchun gudvilni 20 yil muddat ichida amortizatsiya qilish tavsiya etiladi.
Nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi hisobi "Nomoddiy aktivlar amor-tizatsiyasi
hisobi hisobvaraqlari»"da olib boriladi. Asosiy vositalarga eskirish hisoblanishi
singari nomoddiy aktivlarga ham eskirishni hisoblash aktivlar ishga tushirilgan
oydan keyingi oyning 1 kunidan boshlanadi va aktivlar hisob-dan chiqarilgan
oydan keyingi oyning 1 kunidan boshlab amortizatsiya hisob-lanishi
to`xtatiladi. Shuningdek, hisobdan chiqarilgan nomoddiy aktivlar bo`yicha
amortizatsiya hisoblanmaydi.
5.Materiallarni hisobga olishning AVECO usulining mohiyatini
tushuntiring
O’rtacha tortilgan qiymat (AVECO) usulining mohiyati shundaki, bunda tovar-
moddiy zahiralari har bir birligining qiymati hisobot davri boshida bir turli tovar
-moddiy zahiralari birliklar va hisobot davri davomida sotib olingan yoki ishlab
chiqarilgan bir turli birliklarning o’rtacha tortilgan qiymati bo’yicha aniqlanadi.
Тovar-moddiy zahiralari birliklarining o’rtacha tortilgan qiymati (t) quyidagicha
aniqlanadi:

---

t=-
Q
T
-
T -Тovar-moddiy zahiralari umumiy qiymati;
Q -Тovar moddiy zahiralarining birliklari soni.
Ushbu formula yordamida hisoblangan ТMZ birligining o’rtacha qiymati ular
tannarxini hisoblash uchun qo’llanadi, ya’ni sotilgan birliklar miqdoriga ushbu
qiymatni ko’paytirib sotilgan birliklar tannarxini aniqlansa, sotilmay qolgan
(ombordagi) birliklarga ko’paytirib esa qoldiq birliklar tannarxi aniqlanadi.