Iqtisodiyot” kafedrasi “mikroiqtisodiyot. Makroiqtisodiyot” fanidan o`quv-uslubiy majmua

To`g’ri institutlarni shakllantrilishi

Yuqorida aytganimizdek iqtisodchilar xalqaro farqlarni o`rganadigan inson kapitali va jismoniy kapitalga sarmoya kiritish usulidan foydalanishni o`rganishgan edi. Ishlab chiqarish samaradorligi turli darajalarda bo`lishi mumkin bo`lgan turli mamlakatlar uchun turli sabab va haqiqatlarni aniqlash mumkindir. Yaratilgan to`g`ri institutlarni ularni yaxshi bo`lishlari uchun resurslar bilan taminlash va muassasalardan optimal foydalanish muhimdir.

Xalqning huquqiy an’analari bunday muassasalar namunasidir. Bunday mamlakatlar, Amerika Qo`shma Shtatlari, Australiya, Hindiston va Singapur sodiq sifatida Buyuk Britaniya koloniyalari umumiy qonun tizimida ingliz uslubida. Boshqa mamlakatlar Italia, Ispaniya, Lotin Amerika mamlakatlarining ko`pchiliklari Napoleon paydo bo`lgan huquqiy ananalarga egadir. Tadqiqotlar aksiyadorlar va kreditorlar fransuz stilidagi qonun sistemasiga qaraganda English stilidagi qonun sistemasi kuchliroq ekanligini ta’kidlashadi. Natijada Ingliz uslubidagi mamlakatlar sarmoya bozorlarida ishlab chiqarishi yaxshi bo`lgan mamlakatlardir. Kapital bozori yaxshi rivojlangan

mamlakatlar o`z navbatida tez o`sishi kuzatiladi va investetsiyalarni moliyalashtirish uchun kichik va rivojlangan kompaniyalar uchun oson chunki ularning yetakchi loyihalari bordir.¹⁶

Mamlaktlar o`rtasida yana bir muhim institutsional farq sifatida hukumatning o`zi namoyon bo`ladi. Hukumat bozor sistemasida to`ri faravonlikni yo`lga qo`yish uchun yordamga muhtojlarga yordam berishi lozim, shartnomalarni amalga oshirishni osonlashtrish, mulk huquqlarini himoya qilishni osonlashtirish tarafdori bo`lish kerak. Shunday bo`lsada ba’zan hukumatlar o`z vakolatlaridan foydalangan holda firibgarlikni ta’qib qilib keng jamoatchilik hisobidan bir necha kuchli shaxslarni boyitishga yo`l qo`ymaslik kerak. Imperik tadqiqotlar iqtisodiy o`sish ko`rsatgichlarini mamlakatlarda korrupsiya darajasini ko`rsatadi va bu albatta muhim omil.¹⁷

O`n sakkizinchi asrning buyuk iqtisodchisi Adam Smith iqtisodiy o`sishda institutlarning o`rnidan yaxshi xabardor edi. U bir marta shunday yozgan endi, “Kichkinagina bir zarur sharti borligini eng kam varvarizimdan eng ko`p beodob jarayonlar holatga muommo tug`dirishini ammo adolat boshqaruvi tinchlik, oson soliqlar va bag`rikenglik bilan hal etiladi” afsuski ko`p mamlakatlar bu oddiy uch afzallikdan bahramand emas.


Jadval 2

Mamlakatlar

Kanada

Fransiya

Janubiy Germaniya

Germaniya

Italia

Yaponiya

Buyuk Britaniya

AQSH