«iqtisodiyot» kafedrasi «mikroiqtisodiyot. MAKROiqtisodiyot» fanidan kurs ishi mavzu

“Narx-iste′mol” chizig`i tahlili

Yuqorida ―daromad-iste′mol‖ chizig`i tahlil qilinganda, ne′matlar narxi o`zgarmaydi deb faraz qilingan edi. Endi daromadni o`zgarmas deb qabul qilgan holda, ne′matlardan birini, masalan, X ne′matning narxini o`zgaruvchan, Y ne′matnikini esa o`zgarmas deb qaraymiz. Faraz qilaylik,
X ne′matning narxi (P) pasayib bormoqda, ya′ni P  P<sub>1</sub>  P<sub>2</sub>  P<sub>3</sub>.
Grafikda narxning bunday o`zgarishi, byudjet chizig`ini AB holatdan
AB<sub>1</sub>, AB<sub>2</sub> va AB<sub>3</sub> holatlarga siljitadi (7.3-rasm). Masalan, X tovar olma, Y tovar apelsin bo`lsin. (a) rasmda apelsin narxi o`zgarmaydi, olma narxi pasayib bormoqda. Natijada byudjet chizig`ining Y o`q bilan kesishgan nuqtasi o`zgarmaydi, X o`q bilan kesishgan nuqtasi o`ng tomonga surilib boradi. Olma narxini tushishi real daromadni oshiradi, natijada iste′molchi
olma narxi oshmasdan oldin xarid qilolmagan apelsin va olma majmualarini endi sotib olishi mumkin bo`ladi.

P₁
b) P₂
P₃ P₄

. “Narx-iste′mol”(a) va talab chizig`i (b)

Iste′molchi endi bir birlik qo`shimcha olma olish uchun, oldingidan kamroq miqdordagi apelsindan voz kechadi. Masalan, bitta apelsin narxi 2000 so`m va bitta olma narxi 1000 so`m bo`lsa, bitta apelsinga yarimta olma to`g`ri keladi, bitta olma narxi 500 so`mga tushsa, qo`shimcha bitta olma olish uchun 1/4 qism apelsindan voz kechishi kerak. Olma narxining pasayishi, ma′lum miqdordagi olmani apelsin bilan almashtirish imkoniyatini yaratadi. Natijada optimal majmua (apelsin va olmaning optimal miqdori) E nuqtadan yuqoriroq naflik darajasiga ega bo`lgan befarqlik egri chiziqlarida joylashgan E<sub>1</sub>, E<sub>2</sub> va E<sub>3</sub> nuqtalarga o`tadi.
Agar biz optimal majmua nuqtalarini (befarqlik egri chiziqlari bilan byudjet chiziqlari kesishgan nuqtalarni) chiziq bilan birlashtirsak, bu chiziq ―Narx-iste′mol‖ chizig`i bo`ladi (a rasmdagi V chizig`i). ―Narxiste′mol‖ chizig`iga ko`ra talab chizig`ini aniqlash mumkin (b) rasm.

Daromad samarasi va almashtirish samarasi

―Daromad-iste′mol‖ chizig`ini tahlil qilganimizda, daromad o`zgarishini (narxlar o`zgarganda) iste′molga ta′sirini o`rgangan edik.
―Narx-iste′mol‖ chizig`i orqali narxlarning o`zgarishini bir ne′mat bilan boshqa bir ne′matni nisbiy almashtirishga ta′siri o`rganiladi. Endi biz X ne′matga bo`lgan talabni o`zgarishining qancha qismi narx bilan bog`liq va qancha qismi daromad bilan bog`liqligini ko`rib chiqamiz (7.4-rasm).