Iste’mol tovarlari bozori va resurslar bozori hamda bozor subyektlati o’rtasida resurslar, mahsulot va daromadlar harakati Uy xo‘jaliklari resurslami sotishdan olinadigan pul daromadlarini sarflash jarayonida ko‘plab tovar va xizmatlarga o‘zlarining talabini bildiradi. Bir vaqtda korxonalar aynan shu bozorda tovar va xizmatlami taklif qiladi. Tovar va xizmatlarga iste’mol sarflari oqimi korxonalaming pul tushumi yoki daromadini tashkil qiladi.
Iqtisodiy resurslar bozorining tarkibiy qismini ishchi kuchi bozori tashkil qiladi. Ishchi kuchi bozorida o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘lgan iqtisodiy resursning oldi-sotdi bitimi amalga oshiriladi. Bu bozorda biznes tomonidan ishchi kuchiga bo‘lgan talab, uy xo‘jaliklari tomonidan bildirilgan ishchi kuchi taklifi bilan to‘qnash keladi. Shunday ekan, ishchi kuchi bozorida iqtisodiy subyektlarning ikki turi - tadbirkorlar va yollanma ishchilar harakat qiladi. Ishchi kuchi insonning mehnat qilish qobiliyati sifatida tovarga aylanadi, bu qobiliyat bozor orqali uning egasidan ajratib olinishini bildirmaydi. Ishchi kuchi bozorida insonning o‘zi emas, uning mehnat qilish qobiliyati ma’lum muddatga sotiladi.
Moliya bozori turli-tuman va ko‘p jihatli bo’lsa ham oldi-sotdi obyekti bitta, ya’ni pul (pulga tenglashtirilgan qog‘ozlar) hisoblanadi. Ortiqcha mablag’larga ega bo‘lgan xo‘jalik subyektlari o‘z moliyaviy resurslarini ularga ehtiyoj sezgan subyektlarga taklif qiladi.
Moliya bozorini moliyaviy bitimlarning harakatiga qarab turkumlash mumkin. Bunda moliya bozori ikkiga ajraladi: qarz majburiyatlari bozori va kapital (mulk) bozori. Qarz majburiyatlari bozorida pul vaqtincha qarzga olinadi va shaxsiy iste’mol uchun ishlatila- di. Kapital (mulk) bozorida jamg‘arishga qo‘yilgan puldan daromad olish huquqi sotiladi va sotib olinadi. Bu bozorda mablag‘lar kapital sifatida ishga solinib, foyda keltiradi. Shuni hisobga olib kapital bozorini ikkita bo‘g‘inga ajratish mumkin: ssuda kapitali bozori va qimmatli qog‘ozlar bozori
Bozor infratuzilmasi - bu bozor aloqalarini o‘rnatish va ularning bir maromda amal qilishiga xizmat ko‘rsatuvchi muassasalar tizimidir. Bozor infratuzilmasi tarkibiga kiruvchi muassasalami quyidagi asosiy yo‘nalishlar bo‘yicha guruhlash mumkin:
tovar va xizmatlar muomalasiga xizmat qiluvchi muassasalar (ombor xo'jaligi, transport va aloqa xizmatlari ko'rsatuvchi korxonalar, birjalar, auksionlar, savdo uylari, savdo-sotiq idoralari va agentliklari va h.k.);
moliya-kredit munosabatlariga xizmat qiluvehi muassasalar (bank, kredit muassasalari, sug‘urta va moliya kompaniyalari, soliq idoralari va h.k.);
ijtimoiy sohaga xizmat ko‘rsatuvchi muassasalar (uy-joy va kommunal xizmat idoralari, aholini ishga joylashtirish firmalari va h.k.);
axborot xizmati idoralari (ma’lumotlarni to‘plash, umumlashlirish va sotish bilan shug‘ullanuvchi muassasalar).
Bozor infratuzilmasi muassasalari tovar ishlab chiqaruvchilaming savdo-sotiq, moliya-kredit faoliyatiga, asosiy hamkorlami topishiga, ishchi kuchini yollashiga ko‘maklashadi, davlatning iqtisodiyotni tartibga solish bo‘yicha tadbirlarini amalga oshiradi, tijorat aloqalarini o‘rnatishga yordam beradi. Ulaming bir qismi davlat mulki doirasida faoliyat yuritib, bepul xizmat ko‘rsatsa, boshqalari mustaqil tijorat muassasasi va uyushmalaridan iborat bo’lib, ko‘rsatgan xizmatlari uchun haq oladi.
Xulosa Xulosa qilib shuni aytish mumkinki
Bozor muvozanatining turlari
Muvozanat barqaror va beqaror.
Agar nomutanosiblikdan keyin bozor muvozanat holatiga kelsa va oldingi muvozanat narxi va hajmi o'rnatilsa, u holda muvozanat barqaror deyiladi. Agar nomutanosiblikdan so'ng yangi muvozanat o'rnatilsa va narx darajasi va talab va taklif hajmi o'zgarsa, muvozanat beqaror deb ataladi.
Barqarorlik turlari:
1. mutloq;
2. nisbiy;
3. Mahalliy (narx o'zgarishi yuz beradi, lekin ma'lum chegaralar ichida);
4. Global (har qanday tebranish sharoitida o'rnatiladi).
Muvozanat narxining funktsiyalari quyidagilar:
1. tarqatish;
2. Ma'lumot;
3. rag'batlantiruvchi;
4. Muvozanat.
Tovarlar bozoridagi muvozanat
Iqtisodiy tizimdagi muvozanat bu tizimning har bir ishtirokchisi o'z xatti-harakatlarini o'zgartirishni xohlamaydigan shartdir. Yaxshi bozorda, sotuvchilar yoki sotib olishga qaror qilgan sotuvchilar va xaridorlar. ma'lum miqdorda uning narxiga qarab yaxshi. Bozordagi muvozanat barcha sotuvchilar va xaridor sotib olishni yoki sotishni xohlagan miqdorini sotib olishlari yoki sotib olishlari mumkin bo'lsa yuzaga keladi.
Bozordagi muvozanat - bu sotuvchilar xaridor sotib olishga qaror qilgan tovarning aniq miqdorini sotish uchun taklif qiladigan vaziyat (talab hajmi taklif hajmiga teng).
Sotuvchilar va xaridorlar har xil miqdordagi tovarlarni \u003d uning narxiga qarab \u003d sotib olishni yoki sotib olishni xohlashlari sababli, bozor muvozanati uchun talab va taklif hajmi bir-biriga mos keladigan narxni belgilash kerak. Boshqacha aytganda, narx talab va taklifni tenglashtiradi. Talab va taklif hajmining mos kelishiga olib keladigan narx muvozanat bahosi deyiladi, shu narxdagi talab va taklif hajmi esa talab va taklifning muvozanatli hajmi deyiladi.
Muvozanat sharoitida bozorni tozalash deb ataladigan narsa sodir bo'ladi \u003d bozorda sotilmagan tovarlar yoki qondirilmagan talab bo'lmaydi (tovarlarni belgilangan narxda sotib olishni istagan va sotuvchilar etishmasligi sababli buni amalga oshira olmaydiganlar).
Shunday qilib, bozorda qandaydir yaxshilik uchun muvozanatni topish uchun siz ushbu bozorda bunday ta'minot hajmiga nima sabab bo'lishini aniqlashingiz kerak, bu talab hajmiga mos keladi \u003d shu narxda, sotuvchilar xaridor olib borishni istaganlari kabi bozorga o'zlari ishlab chiqargan mahsulotning to'liq miqdorini olib kelishadi. Bu narx muvozanat narxi deb ataladi va unga mos keladigan talab va talab hajmi \u003d talab va taklifning muvozanat hajmi.
Balansni qanday aniqlash mumkin? Buning uchun talab va taklif funktsiyalaridan foydalaning va talab va taklif funktsiyalari bir xil qiymatni qaysi narx qiymatida berishini aniqlang
Shakllangan D egri deb faraz qiling. 1 - bu iste'molchilar talabi egri. Va S egri - ta'minot egri.
Egri chiziqlar ba'zi bir A nuqtada kesishadi (boshqacha qilib aytganda A umumiy nuqtasi mavjud), bu bozorda narx va miqdorning muvozanat qiymatlarini ko'rsatadi. Talab va taklif egri chiziqlarining kesishish nuqtasi muvozanat nuqtasi deyiladi.
