Iqtisodiyot fanidan

o'rinbosar ne'matlar 
deb ataladi. 
Ba'zan iqtisodiy ehtiyojlarni birgalikda qondiradigan ne'matlar guruhi ham 
mavjud bo'ladi. Masalan, avtomobilga bo'lgan ehtiyoj o'z navbatida benzin va 
garajlarga ehtiyojni yuzaga keltiradi. Ularni 
to'ldiruvchi ne'matlar 
deb ataymiz. 
Bizning ehtiyojlarimizni qondirish uchun talab etiladigan aksariyat iqtisodiy 
ne'matlarni ishlab chiqarish zarur bo'ladi. Buning uchun esa ma'lum miqdordagi 
iqtisodiy resurslar
, ya'ni yer, ishchi kuchi, tadbirkorlik qobiliyati, boshqaruv 
malakasi, kapital, xomashyo va materiallar, axborot talab etiladi. 
Iqtisodiy resurslar - tovarlar ishlab chiqarish, xizmatlar ko'rsatish va ishlar 
bajarish jarayonida foydalaniladigan barcha tabiiy, mehnat hamda inson tomonidan 
yaratilgan vositalarni o'z ichiga oladi. Iqtisodiy resurslarga yer, kapital, ishchi 
kuchi, xomashyo va materiallar kabi vositalar kiradi.
Iqtisodiy ehtiyojlarni qondirish maqsadida resurslardan foydalanib moddiy 
ne'matlar ishlab chiqarish jarayonini 
iqtisodiy tizim 
deb ataymiz. 
Jamiyatning butun iqtisodiy tizimi asosan 
ikkita fundamental muammo 
ustiga qurilgan bo lib, uni iqtisodchilar iqtisodiyotning bosh muammosi deb 
ataydilar

---

Agar e'tibor bilan nazar solsak, iste'molchilar, firmalar va davlatning 
(jamiyatning) moddiy ehtiyojlari cheksiz ekanligiga amin bolamiz. Chunki bu 
ehtiyojlar nafaqat son-sanoqsiz, balki vaqt otishi bilan toxtovsiz yangilanib, 
kopayib borayotgani ma'lum boladi. Insonlarning turmush tarzi, urf-odatlari, didi 
va modalar ozgarishi, ilmiy-texnik taraqqiyot natijasida ayrim tovarlar va xizmatlar 
iste'moldan chiqib ketib, ularning orniga yangilari kirib keladi. Yangi tovarlar va 
xizmatlar turlarining paydo bolishi bizning ehtiyojlarimiz chegaralarini tinimsiz 
kengaytirib boradi. Iqtisodiy faoliyatning bosh maqsadi esa jamiyatning turli-
tuman, cheksiz va kengayib borayotgan ehtiyojlarini imkoniyat darajasida 
maksimal qondirishga erishishdir. 
Endi ikkinchi fundamental muammo - cheksiz ehtiyojlarni qondirish uchun 
iqtisodiy resurslarning cheklanganligi masalasini korib chiqamiz. Agar jamiyatdagi 
iqtisodiy resurslar miqdori cheklanmagan bolganida, har bir inson ozi istagan 
hamma narsaga ega bolishi mumkin bolardi. Ammo, insoniyatning moddiy 
ehtiyojlari xayol va orzular ummoni singari cheksiz bolgan bir sharoitda, bu 
ehtiyojlarni qondirish vositalari bolgan iqtisodiy resurslar miqdori jamiyatda 
cheklangandir. Bu shuni anglatadiki, jamiyatdagi mavjud iqtisodiy resurslarning 
ishlab chiqarish imkoniyatlari jamiyat a'zolarining ehtiyojlarini qondirish uchun 
yetarli emas. 
Dehqonchilik va chorvachilik uchun zarur yer maydonlari, sanoat uchun yer 
osti qazilma boyliklari, kapital va xomashyo resurslari, yuqori malakali ishchi 
kuchi va mutaxassislar, katta kapitalga ega tadbirkorlar va banklar, hamma-
hammasi o ta cheklangan. Bunday holat jamiyat a'zolarining o’z ehtiyojlarini to’liq 
qondirishga bo’lgan imkoniyatlarini doimo va muqarrar ravishda cheklab turadi. 
Mana shuning uchun ham absolyut moddiy farovonlik va tokin-sochinlikka ega 
jamiyat qurish haqidagi urinishlar amalga oshmaydigan haqiqat sanaladi. 
Jamiyat azolarining moddiy ehtiyojlari cheksiz va resurslarimiz cheklangan 
ekan, hech qachon cheksiz ehtiyojlarimizni to'liq qondirish mumkin emas. 
Shunday ekan, iqtisodchilar jamiyat ixtiyorida mavjud cheklangan (taqchil) 

---

resurslardan optimal foydalangan holda