Iqtisodiyot fakulteti

YaIM = C+Ig+G+NX Bu tenglik YaIMning xarajatlar bo‘yicha hisoblanishi, yalpi talab tengligi, asosiy keyns tengligi deb ham nomlanadi.

Demak, YaIMni xarajatlar bo‘yicha hisoblanganda oxirgi ishlab chiqarilgan tovar xizmatlar narxi hisobga olinar ekan. Shunday qilib umumiy mahsulot qiymatidan uni ishlab chiqarishda foydalanilgan xomashyo va mahsulotlar, yarim tayyor fabrikatlar qiymatlari ayiriladi. Ishlab chiqarish jarayonida YAIM faqat oxirgi mahsulot qiymatidan hisoblanadi.

YAIM daromadlar bo‟yicha hisoblanganda ishlab chiqarish faoliyatida qatnashgan omillar (mehnat, yer, kapital, tadbirjorlik) hisobga olinadi. Bu maosh, umumiy renta, umumiy foiz va jami foydadan iborat.

YAIMni hisoblashdagi ikkita yo‘nalish ham bir xil natijani beradi. Statistikada o‘zini hisob-kitobini amalga oshirish maqsadida turli xil manba va ma‘lumotlardan foydalaniladi. Soliq statistikasi, bandlik statistikasi, bojxona statistikasi va boshqalar.

YAIMni hisoblashda qayta ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlar hisobga olinib, qo‘shilgan qiymat hosil qilmaydigan bitimlar kiritilmaydi,a yniqsa:

-turib qolgan tovarlarni qayta sotish

-qimmatli qog‘ozlar tushumi

-davlat transferlari(nafaqa va stipendiyalar, turli ijtimoiy dasturlar doirasidagi yordamlar)

-xususiy transferlar

Undan tashqari YAIM real iqtisodiy vaziyatni doimo ham ko‘rsata olmasligi mumkin. Masalan,YAIM tarkibiga norasmiy iqtisodiy sektorda ishlab chiqarilgan mahsulotlar, ya‘ni bog‘bonchilik ishlaridan tortib soliqdan yashirinuvchi ishlab chiqarish faoliyatigacha aytib o‘tish mumkin. Zamonaviy norasmiy iqtisodiyot tufayli yalpi mahsulotni hisoblashda katta yo‘qotishlarga duch kelish muammosi o‘ylashga majbur qiladi. Bundan tashqari teskari vaziyat ham YAIMni hisoblayotganda sodir bo‘lishi mumkin. Ishlab chiqarish farovonligi juda yuqori ko‘rsatilib mamlakatdagi iqtisodiyot juda ham optimistik ko‘rinishga ega bo‘lib qoladi. Biroq bu ma‘lumotlarga qaramasdan, hozirgi kunda YAIMni hisoblashda yuqoridagi usullaridan rasmiy tarzda qo‘llanilib kelmoqda va YAIM milliy hisob tizimining asosiy ko‘rsatkichi sifatida foydalanilmoqda.

YAIMdan boshqa milliy hisob tizimini ko‘rsatkichlari ham mavjud, bu sof ichki mahsulot (net domestic product, NDP).