Iqtisodiyot fakulteti

Tovarning raqobatdoshligini o‘rganish va baholash usullari.

Prezidentimiz o‘z ma’ruzalarida, “Inqirozga qarshi choralar dasturi doirasida amalga oshirilgan yana bir yo‘nalish – mamlakatimizdagi eksport qiladigan korxonalarni qo‘llab quvvatlash va rag‘batlantirish, eksport salohiyatini mustaxkamlash bo‘yicha qabulqilingan amaliy choralar muhim ahamiyatga ega bo‘ladi.”⁹ deb ta’kidlagan edilar.

Shunday ekan talab, taklif va raqobatsiz bozorni tasavvur etib bo‘lmaydi. Haridorning tovar va xizmatlar sotib olish uchun qilgan sarf harajatlari ikk qismdan iborat. Birinchi tovarga bo‘lgan baho, ikkinchisi uni topishga ketgan vaqt va ishlatish harajatlaridir. Ularning hammasi jamiyat uchun iste’mol harajatlarini, ya’ni bahosini tashkil etadi. Iste’mol bahosi tovarning harid qilib olish narxidan ancha ko‘p. Tovarlar ichida eng raqobatdoshi bo‘lib boshlang‘ich bahosi past emas, iste’molchi qo‘lida ishlatilishi qulayligi, kam sarfligi va umumiy harajati kamligi bilan farqlanadigan hisoblanadi. Haridorlar xajmi – harakatini kuzatish shuni ko‘rsatmoqdaki, ular tovarlarni taqqoslashda qaysinii qo‘llash samaradorligi (R); sotib olish harajatlariga (S) nisbatan yuqori bo‘lsa o‘sha tovarni ko‘proq

tanlashadi. Demak, tovarni raqobatdoshligi (K) umumiy ko‘rinishda bo‘ladi.


ir. T.:

ksaltirishd
K = <sup>R

9</sup> I.A.Karimov. Asosiy vazifamiz-vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yu _S

O‘zbekiston, 2010 yil, 39 bet

oladi:

Tovarning raqobatdoshligini baholash qo‘yidagi bosqichlarni o‘z ichichga

1. 
   bozorni tahlil qilib o‘zimizni tovarimizga o‘xshash tovar namunasini
   

topib olish;

2. 
   bizning tvoar bilan solishtiriladigan tovarlardagi asosiy ko‘rsatkichlarni belgilash;
   

v) o‘zimizning tovarimizdagi integral (umumiy) raqobatdoshlik xususiyatlarini aniqlash.

Bozordagi raqobatga esa ko‘proq tovar sotishni rag‘batlantirish vositalari xizmat qiladi. Asosiy axborotni haridorlar tovar ishlab chiqaruvchidan olinadi. Haridorlarni asosan tovarning iste’mol qiymati qiziqtiradi. Raqobat bozorda taklif talabdan yuqori bo‘lganda firmalar ichida emas balki tovarlar orasida namoyon bo‘ladi.

Raqobat asosan quyidagi ko‘rinishlarda bo‘lishi mumkin: a) tovarlarning xizmatlari bo‘yicha bir xil ehtiyojni qondirishga qaratilgan raqobat. Masalan, sport, kitoblar, plastinkalar kishining madaniy dam olishiga qaratilgan. Shuning uchun ular bir-biri bilan raqobatchi; b) bir xil tovarni har xil firmalar ishlab chiqarishi orqali bo‘ladigan raqobat yoki bir xil firma tomonidan har xil modifikatsiyadan tovar ishlab chiqarish; v) baholar orqali bo‘ladigan raqobat – bu eng ko‘p tarqalgan usullaridir. Bahoni pasaytirib bozorni egallash. Tovarlarni iste’mol qilish (ishlatish) jarayonidagi bahosini pasaytirishga elektr yoqilg‘i va material sarflarini kamaytirish va xizmat qilish muddatini ko‘paytirish orqali erishish.

Jahon bozori tajribasida raqobatning quyidagi shart-sharoitlari mavjud: 1.Agar raqobatchilar kuchi teng va strategiyalar bir-biriga o‘xshash bo‘lsa

bozor muvozanati uzoq saqlanmaydi, ular orasidagi kelishmovchilik susaymaydi.

2.Raqobatchining g‘ashini keltiradigan harakatlar qilmang. 3.Sizning raqobatchingiz hamma narsadan xabardor deb biling.

4.Sizning harakatlaringiz o‘zingizning imkoniyatlaringizga mos ekanligiga raqobatchingizni ishontiring.

Raqobatchilar strategiyasini o‘rganishda quyidagi savollarga javob topiladi: 1.Boshqa tovarlarning raqobatbardoshligini belgilovchi omillar qaysilar?

2. 
   Raqobatchi firmaning reklama vositalari va sotishni raqobatlantiruvchi usullari?
   
3. 
   Qaysi belgilari ishlatilmoqda?