Iqtisodiyot fakulteti Iqtisodiyot kafedrasi

5- rasm. Iqtisodiyot real sektorining iqtisodiy xavfsizligi 
36
 
Sanoat  tarmo’gi  iqtisodiyotning  barcha  tarmoqlarini  ishlab  chiqarish  vositalari, 
mehnat  qurollari  bilan  ta’minlaydi.  Milliy  iqtisodiyot,  fan,  maorif,  madaniyat, 
sog’liqni  saqlash,  sport,  turizm  va  boshqa  sohalar  rivoji  sanoatning  taraqqiyot 
darajasiga  bog’liq.  Ishlab  chiqarish  kuchlari  va  munosabatlari  taraqqiyotida 
sanoatning  tarixiy  roli  beqiyosdir.  SHu  sababli  uning  rivoji  va  samaradorligi 
qanchalik  yuqori  bo’lsa,  davlatning  mavqei  shunchalik  kuchli  bo’ladi  va  aholi 
turmush  darajasi  yanada  yaxshilanib  boradi.  Sanoat  tarmog’ining  rivoji  tufayli  unda 
band  bo’lgan  xodimlarning  soni  ko’payadi,  ularning  bilimi  va  mahorati  ortadi, 
kadrlar  salohiyati  yuqori darajaga  ko’tariladi. 
Faqat  yirik  mashina  industriyasigina  fan  va  texnika  hamda  innovatsiyaning 
barcha  yutuqlarini  mujassamlashtirib,  mehnatni  texnika  bilan  qurollantirishi  va 
unumdorligini  yuqori darajaga  ko’tara oladi. 
Sanoat  va  ayniqsa,  uning  eng  muhim  sohasi  bo’lgan  og’ir  sanoat  mamlakatda 
kengaytirilgan  takror  ishlab  chiqarishning  asosi  hisoblanadi.  U  moddiy-texnika 
vositalarini  o’zi  va  boshqa  tarmoqlar  uchun  takror  ishlab  chiqarish  bilan  bir  vaqtda 
jamiyat  a’zolari  o’rtasidagi  ijtimoiy-ishlab  chiqarish  munosabatlarini  takomillashtirib 
ham boradi. 
Sanoat  uchun  fan-texnikaning  uzluksiz  taraqqiyoti  va  ishlab  chiqarishning 
yutuqlari  bilan  qurollanishi  darajasining  o’sishi  xarakterlidir.  Unda  elektrlashtirish, 
kompyuterlashtirish  va  kimyolashtirish,  ishlab  chiqarishni  modernizatsiya  qilish 
texnik  va  texnologik  jihatdan  qayta  qurish  sohasidagi  ilg’or  yutuqlardan  keng 
foydalaniladi.   
Sanoat 
moddiy 
ishlab 
chiqarishning 
bosh 
tarmog’i, 
iqtisodiyotning 
poydevoridir.  Milliy  iqtisodiyotning  barcha  tarmoqlarini  qayta qurishga qodir bo’lgan 
yirik  mashinalashgan  sanoatgina  mustaqillikning  birdan-bir  moddiy  negizi  bo’lishi 
mumkin. 
Mamlakat  aholisining  ish  bilan  bandligini  oshirishda  sanoatning  roli  beqiyos. 
O’zbekistonda  mehnatga  layoqatli  aholining  13  foizi  sanoat  ishlab  chiqarishida  band. 
                                                                 
36
 Экономическая безопасность России. Учебник. / Под об щ. ред. акад.  В.К.  Сенчагова.  2005,  с.108 
 
Iqtisodiyot  sub'yеktlarining 
jahon bozorlaridagi  xavfsizligi 
 
Xorijlik  hamkorlar  bilan ishlab 
chiqarish sohasida mulkiy 
munosabatlar borasidagi xavfsizlik 
 
Tarkibiy  siyosat sohasidagi xavfsizlik 
 
Invеstitsiyalar sohasidagi xavfsizlik 
Ilmiy-tеxnika  sohasidagi xavfsizlik 
 
Xavfsizlikning  tеxnogеn jihatlari 
Rеal  sеktor xavfsizligining  funksional – tarmoq sohalari 
 
Enеrgеtik  xavfsizlik 
 
Oziq-ovqat xavfsizligi   
 
Axborot xavfsizligi 
 

---

 
45 
Tarmoqning  yanada  jadal  rivoji  sanoat  kadrlari  soni  va  ularning  jamiyatdagi  mavqei 
yanada oshishiga olib keladi.   
Respublika  qishloq  xo’jaligi  iqtisodiyot  real  sektorining  eng  muhim  va  yirik, 
mexanizatsiyalashgan  tarmog’i  bo’lib,  aholining  oziq-ovqat  mahsulotlariga,  yengil  va 
oziq-ovqat  sanoati  tarmoqlarining  xom  ashyoga  bo’lgan  talabini  qondiradi.  Qishloq 
xo’jaligi  o’simlik  va  hayvonot  mahsulotlarining  dastlabki  yoki  to’liq  qayta 
ishlashning  turli  jarayonlarini  o’z  ichiga  oladi  va  xalqning  moddiy  farovonligini 
ta’minlashda  muhim  ahamiyatga  ega.  
Respublika  qishloq  xo’jaligida  paxtachilik  va  g’allachilik  yetakchi  tarmoq 
hisoblanadi.  Ayni  paytda  sholikorlik,  kanopchilik,  mevachilik,  tokchilik,  polizchilik, 
sabzavotchilik  sohalari,  chorvachilikning  qoramolchilik,  qo’ychilik,  xususan, 
qorako’lchilik,  echkichilik,  parrandachilik,  yilqichilik,  tuyachilik,  asalarichilik, 
pillachilik  sohalari  ham  asosiy  tarmoqlarga  kiradi.  O’zbekiston  jahonda  yalpi  paxta 
yetishtirish  bo’yicha  5-o’rinda,  paxta  tolasi  eksporti  bo’yicha  2-o’rinda  (AQSHdan 
keyin)  turadi.  Respublikada  meva,  uzum  va  sabzavotning  yuqori  sifatli  navlari 
yetishtiriladi, 
shuningdek, 
yetishtiriladigan 
meva, 
uzum, 
sabzavot, 
poliz 
mahsulotlarining  talay  qismi  qo’shni  davlatlarga  chiqariladi.  O’zbekiston  o’zining 
sifatli  pillasi  va qorako’li bilan  ham dunyoga mashhur. 
Transport  va  aloqa  tizimi  iqtisodiyot  real  sektorining  muhim  tarmog’i  bo’lib 
hisoblanadi.  Transport  tarmog’i  sanoat  va  qishloq  xo’jaligi  ishlab  chiqarish 
jarayonining  davomini  ta’minlovchi  tarmoq  sifatida  O’zbekistonda  ishlab  chiqarish 
infrastrukturasini  shakllantirishda  bevosita  ishtirok  etadi.  Ayni  shu  ishlab  chiqarish 
infrastrukturasi,  o’z  navbatida,  «transport  va  aloqa  mollarimiz  va  xizmatlarimizning 
tashqi  bozorga  chiqishini  ta’minlaydi,  ularning  raqobatbardoshliligiga  ta’sir  qiladi 
…»
37
. 
 
Transport  tarmoqi  iqtisodiy  aloqalarni  ta’minlab,  iqtisodiyotni  rivojlanishi 
uchun xizmat  qiladi.   
Transport  moddiy,  inson  va moliyaviy resurslarni safarbar etish bilan  iqtisodiy 
o’sishni  ta’minlaydi.  YUklar  va  yo’lovchilarni  tashish  jarayonini  takomillashtirish  – 
korxonalar  xarajatlarini  pasaytirish,  savdo  imkoniyatlarini  oshirish,  bozorlar 
integratsiyasini 
chuqurlashtirish, 
raqobatni 
kuchaytirish, 
ijtimoiy 
aloqalarni 
kengaytirish  va  oxir-oqibatda  jamiyat  farovonligini  oshirishning  muhim  omili  bo’lib 
hisoblanadi. 
O’zbekiston  Respublikasida  umumiy  foydalaniladigan  yuk  va  yo’lovchilar 
tashuvchi  transportning  barcha  turlari  –  temir  yo’l, avtomobil, aviatsiya, shahar elektr 
transporti  (tramvay,  trolleybus,  metropoliten)  daryo,  truboprovod  transporti, 
shuningdek,  umumiy  foydalanilmaydigan  (sanoat)  transport  –  temir  yo’l,  avtomobil, 
tasmali  transport, osma arqon transporti rivoj  topgan.  
3-jadval