Iqtisodiyot fakulteti Iqtisodiyot kafedrasi

---

O’ZBEKISTON  RESPUBLIKASI  
OLIY  VA O’RTA  MAXSUS  TA’LIM  VAZIRLIGI 
 
 
TERMIZ  DAVLAT  UNIVERSITETI 
 
 
 
Iqtisodiyot  fakulteti 
 
Iqtisodiyot  kafedrasi 
 
«IQTISODIY XAVFSIZLIK» 
 
fanidan 
 
MA’RUZA MATNLARI TO’PLAMI
 
 
 
 
Bakalavriatning 5230100-«Iqtisodiyot» ta’lim yo’nalishi  uchun 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
T e r m i z  -  2014

---

 
2 
 
KIRISH 
 
Taraqqiyotning  hozirgi  bosqichida  mamlakatlarning  iqtisodiy  xavfsizligi 
muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Negaki,  iqtisodiyotning  xavfsizligi  holati  turli  ijtimoiy-
iqtisodiy qarorlar qabul qilishda   orientir  bo’lib xizmat  qiladi. 
Iqtisodiy  tizimdagi    har  qanday  o’zgarishlar  turli  xavf-xatar  va  tahdidlarning 
namoyon  bo’lishi  bilan  birga  kechadi.  SHuning  uchun  ham  mamlakat  iqtisodiy 
xavfsizligini  ta’minlash,  unga  bo’ladigan  turli  tahdidlarning  oldini  olish  masalasi 
yuzaga  keladi. 
O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.  Karimovning  «O’zbekiston  XXI  asr 
bo’sag’asida:  xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot  kafolatlari» 
asarining  muqaddimasida  “xavfsizlik”,  “barqarorlik”  va  “sobitqadam  rivojlanish” 
kabi  tushunchalar  do’stlik  va    hamkorlikning  ramzi  ekanligi  va  “aynan  ana  shu 
tushunchalar  har  bir  mamlakatning,  har  bir  xalqning  tinchligi,  farovonligi,  ravnaqi 
uchun  mustahkam  poydevor”
1
  yaratishi  alohida  ta’kidlab  o’tilgan.  SHuning  uchun 
ham  O’zbekiston    o’zining  mustaqil  taraqqiyoti  davomida  xavfsizlikni,  barcha 
sohalarda barqarorlik  va taraqqiyotni  ta’minlash  borasida izchil  siyosat olib bordi.  
Inson  hayot  faoliyatining  barcha  sohalarida  unga  u  yoki  bu  darajada    ta’sir 
ko’rsatadigan  xavf-xatarlar  mavjud  bo’lib,  shu  faoliyatni  amalga  oshirishda,  yaqin  va 
uzoqni  ko’zlab,  maqsadlar  qo’yishda  ularni  hisobga  olish  kerak  bo’ladi.  Aks  holda 
ushbu  xavf-xatarlar  real  tahdidga  aylanib,  jamiyatdagi  barqarorlikka  putur  yetkazishi 
mumkin. 
Mamlakat  iqtisodiyotining  rivojlanish  yo’nalishlarini  belgilashda,  ijtimoiy-
iqtisodiy  islohotlarni  amalga  oshirishda  ularning  oqibatlarini  xavfsizlik  nuqtai- 
nazaridan  tahlil  qilmasdan  va  baholamasdan  turib  biror  bir  yo’nalishga  ustuvorlik 
berish 
davlat 
va 
jamiyatning 
hayot 
faoliyatini 
ta’minlovchi 
tizimlarning 
parokandaligiga  olib kelishi  mumkin. 
Mintaqaviy  va  lokal  urushlar,  texnogen  xarakterga  ega  bo’lgan  halokatlar, 
dunyoning  bir  mamlakatida  boshlanib,  tezlik  bilan  boshqa  mamlakatlarga  ham 
tarqalayotgan  inqirozlar,  terroristik  aktlar  ham  milliy,  ham  xalqaro  darajalarda 
xavfsizlikni  ta’minlashning  zaruriyatini  cheksiz oshirmoqda. 
AQSH  ipotekali  kreditlash  tizimida  ro’y  berib,  keyinchalik  dunyoning  boshqa 
mamlakatlariga  tarqalib,  global  xarakter  kasb  etgan    moliyaviy-iqtisodiy  inqiroz 
jahonning  hech bir davlati  xavf-xatarlardan  kafolatlanmaganligini  namoyon qildi. 
O’zbekiston  ham  integratsiyalashgan  global  iqtisodiy  makonning  uzviy  bir 
qismi  sifatida  jahon  iqtisodiy  inqirozining  tobora  kuchayib  borayotgan  salbiy 
oqibatlarini  his  etayotgani  va  bundan  keyin  ham  his  etishi
2
  Respublika  Prezidenti 
I.Karimovning  «Jahon  moliyaviy-iqtisodiy  inqirozi,  O’zbekiston  sharoitida  uni 
bartaraf  etishning  yo’llari  va  choralari»  asarida  ta’kidlab  o’tildi.  Demak,  globallashuv 
                                                                 
1
 Karimov  I.A. O’zbеkiston  XXI  asr bo’sag’asida: xavfsizlikka  tahdid, barqarorlik  shartlari va taraqqiyot  kafolat lari.  – 
T.:  O’zbеkiston, 1997,  16-b. 
2
  I.Karimov    «Jahon  moliyaviy-iqtisodiy  inqirozi,  O’zbеkiston  sharoitida  uni  bartaraf  etishning  yo’llari  va  choralari».  
Toshkеnt, “O’zbеkiston”,  2009,  31-b. 

---

 
3 
sharoitida  mamlakatlarning  milliy  iqtisodiy  xavfsizligini  ta’minlashning  dolzarbligi  
yanada ortib boradi. 
SHundan  kelib  chiqiladigan  bo’lsa,  iqtisodiyot  sohasiga  oid  juda  ko’p 
bilimlarni  “xavfsizlik”  tushunchasini  hisobga  olgan  holda  to’ldirish  yoki  tuzatish 
maqsadga muvofiqdir.   
Keyingi  yillarda  iqtisodiy  xavfsizlik  muammolari  siyosiy  arboblar,  olimlar  va 
tadqiqotchilarning  e’tiborini  jalb  qilib  kelmoqda.  Xavfsizlik  masalalari  qadimdan 
faylasuflar,  iqtisodchi  va  siyosatchilar,  jumladan,  Demokrit,  Aristotel,  Platon  kabi 
allomalarni  ham o’ylantirgan.   
XX  asrda  jamiyat  xavfsizligiga  bo’lgan  zamonaviy  qarashlarga  V.Paretto  va 
rossiyalik  yirik  olim  A.Bogdanovlarning  asarlarida  asos solingan.
3
  
«Xavfsizlik»  tushunchasi  ko’p  qirrali  bo’lib,  turlicha  ma’noda  talqin  etiladi. 
SHunga  qaramasdan  ularda  umumiy  g’oya  ham  mavjud  bo’lib,  bunga  ko’ra 
xavfsizlik  insoniyat  hayotining  turli  sohalarida  vujudga  keladigan  xavf-  xatarlardan 
himoyalanish,  kafolatlanish  ma’nosini  anglatadi.  Xavf-xatar  esa  davlat  va  jamiyat 
rivojlanishiga,  normal  amal  qilishiga  tahdid  soluvchi  potensial  yoki  real  kuch,  omil 
hisoblanadi.