Iqtisodiyot fakulteti Iqtisodiyot kafedrasi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
7-mavzu. Iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlashda regional tashkilotlarning 
o’rni va roli 

---

 
34 
Respublika  Prezidenti  I.Karimovning  O’zbekiston  mustaqilligining    16 
yilligiga 
bag’ishlangan  tantanada  so’zlagan  ma’ruzasida  mamlakatimiz  olib 
borayotgan  tashqi  siyosatning  tag-tomirida  hech  kimga  sir  bo’lmagan  bir  maqsad, 
ya’ni O’zbekiston manfaati  turganligi  alohida   ta’kidlab o’tildi
30
.  
Hozirgi 
kunda 
O’zbekiston  Birlashgan  Millatlar  Tashkiloti,  Islom 
Konferensiyasi  tashkiloti,  Yevropada  xavfsizlik  va  hamkorlik  tashkiloti,  SHanxay 
hamkorlik  tashkiloti,  Kollektiv  xavfsizlik  shartnomasi    tashkiloti,  Mustaqil  Davlatlar 
hamdo’stligi  kabi  nufuzli  xalqaro  tashkilotlar  va  qator  ixtisoslashgan  xalqaro 
tuzilmalar  ishida  faol  ishtirok  etib,  mintaqaviy  xavfsizlikni  ta’minlash,  Markaziy 
Osiyoda  yadro  qurolidan  xoli  hudud  barpo  etish,  narkotik  moddalarning  noqonuniy 
aylanishi  bilan  bog’liq,  shuningdek,  xalqaro  hamjamiyat  oldida  turgan  boshqa 
dolzarb muammolarni  hal  etish ishiga  salmoqli  hissa qo’shmoqda
31
. 
Hozirgi  paytda  tashqi  siyosiy  va  iqtisodiy  aloqalarni  rivojlantirishda 
O’zbekiston  o’z  mustaqilligining  dastlabki  yillaridayoq  ishlab  chiqilgan  quyidagi 
asosiy tamoyillarga  amal  qilmoqda: 
birinchidan,  o’zaro  manfaatlarni  har  tomonlama  hisobga  olgan  holda  davlat 
milliy  manfaatlarining  ustunligi; 
ikkinchidan,  teng  huquqlilik  va  o’zaro  manfaatdorlik,  boshqa  davlatlarning 
ichki  ishlariga  aralashmaslik; 
uchinchidan,  mafkuraviy  qarashlardan  qat’iy  nazar  hamkorlik  uchun  ochiqlik, 
umuminsoniy  qadriyatlarga,  tinchlik  va xavfsizlikni  saqlashga sodiqlik; 
to’rtinchidan,  xalqaro  huquq  normalarining  davlat  ichki  normalaridan 
ustuvorligi; 
beshinchidan,  tashqi  aloqalarni  ham  ikki  tomonlama,  ham  ko’p  tomonlama 
kelishuvlar  asosida rivojlantirish”
32
. 
Keyingi  yillarda  dunyo  iqtisodiyoti  va  siyosatida  Osiyoning  roli  juda  tez  o’sib 
bormoqda  va  ekspertlarning  fikricha,  u  bundan    ham  o’sib  boradi.  Markaziy  Osiyo 
faol  geosiyosiy  raqobat  mintaqasiga  aylanib  bormoqda.  Mintaqaning  markazida 
joylashgan  O’zbekiston  Respublikasi  esa  strategik  jihatdan  muhim  hududda 
joylashgan  bo’lib,  u  Markaziy  Osiyo  mamlakatlarining  barchasi  bilan  chegaradosh 
hisoblanadi.  Aytish  mumkinki,  2005-yilda  Markaziy  Osiyo  hududida  sodir  bo’lgan 
(Qirg’iziston,  O’zbekiston)  voqealar  mintaqaning  asosiy  «nerv  tomiri»  O’zbekiston 
orqali  o’tishligini  ko’rsatdi.  SHuning  uchun  ham  ta’kidlash  kerakki,  mintaqada 
joylashgan  barcha  mamlakatlar  u  yoki  bu  darajada  ekstremizm  va  xalqaro  terrorizm 
muammolariga  duch keladilar. 
Bundan  tashhari  Afg’onistonga  aksilterror  koalitsiya  kuchlarining  kirib  kelishi 
natijasida  bu  mamlakatdan  narkotrafik  hajmining  oshganligi  bilan  bog’liq  tahdidning 
kuchayib  borayotganligi  ko’rina  boshladi.  Tojikiston  va  Qirg’izistonning  janubiy 
hududlari  narkotik  moddalar  biznesi  bilan  shug’ullanuvchi  guruhlar  tazyiqi  ostida 
qolmoqda. 
                                                                 
30
 Karimov  I.A. O’zbеkistonning 16  yillik  mustaqil taraqqiyot yo’li.  ГГ Xalq so’zi.  2007  yil 31  avgust 
31
 Shu manba. 
32
 Karimov  I.A. O’zbеkiston  XXI  asr bo’sag’asida: xavfsizlikka  tahdid, barqarorlik  shartlari va taraqqiyot kafolatlari.  – 
T.:  O’zbеkiston, 1997,  296-297 

---

 
35 
Bundan  tashqari  Markaziy  Osiyo  mintaqasida  AQSH  faolligining  oshib 
borayotganligi  ham  siyosatdonlarning  fikricha,  tahdid  bo’lmagan  taqdirda, 
muammoga  aylanib  bormoqda.  CHunki  Qo’shma  SHtatlar  rejalarida  nafaqat  ushbu 
mintaqaga  harbiy  kuchlarini  joylashtirish,  balki  demokratiya  shiorlari  ostida  mavjud 
rejimlarni  almashtirish  maqsadlari  ham  mavjud.  YUgoslaviya  va  Iroq  tajribasi  shuni 
ko’rsatadiki,  bunday  «demokratlashtirish»  aksariyat  hollarda  mamlakatdagi 
barqarorlikni  buzilishiga  olib keladi. 
Markaziy  Osiyo  mintaqasida  mavjud  bo’lgan  turli  tahdidlar  yangi  xarakterga 
va  shaklga  ega  bo’lib  bormoqda.  Bunday  sharoitda  vujudga  kelayotgan  tahdidlarga, 
ya’ni  terrorizm,  ekstremizm,  separatizm,  qurol  va  narkotik  moddalar  savdosi, 
uyushgan  transmilliy  jinoyatchilikka  qarshi  kuchlarni  birlashtirish  mintaqada  tinchlik 
va barqarorlikni  saqlashning  muhim  sharti bo’lib hisoblanadi.   
Markaziy  Osiyo  mintaqasida  barqarorlikni  mustahkamlash,  ijtimoiy-  iqtisodiy 
muammolarni  hal  etish,  xavfsizlikni  ta’minlash,  terrorizm,  ayirmachilik  va 
ektremizm,  giyohvandlik  moddalarining  noqonuniy  aylanishi  hamda  transmilliy 
uyushgan 
jinoyatchilik 
tahdidlariga 
qarshi 
kurashda 
SHanxay 
Hamkorlik 
Tashkilotiga  a’zo mamlakatlar,  shu jumladan  O’zbekiston muhim  rol o’ynamoqda. 
SHanxay  Hamkorlik  tashkiloti  2001-yilning  14–15-  iyunida  bo’lib  o’tgan 
«SHanxay  beshligi»ning  SHanxay  shahrida  bo’lib  o’tgan  oltinchi  sammitida  tashkil 
etildi.  Bu  unga  yangi  mazmun  baxsh  etdi  va  Xitoy  shahrining  nomini  saqlab  qoldi. 
Tashkilot  tuzilganidan  beri  o’tgan  vaqt  davomida  o’zining  samaradorligini  ko’rsatdi 
va dunyo hamjamiyati  e’tiborini  o’ziga tortdi. 
2002-yilda  Sankt-Peterburgda  tashkilotning  asosiy  ta’sis  hujjati  – Xartiya qabul 
qilindi.  Mintaqaviy  va  xalqaro  xavfsizlikka  tahdid  soluvchi  terrorizm,  ekstremizm, 
ayirmachilik,  narkotrafik  va  qurol-yaroqning  noqonuniy  savdosi  kabi  xatarlarga 
qarshi kurashish  Xartiyaning  eng muhim  masalalari  sifatida  belgilangan.   
2004-yildan  boshlab  Pekinda  SHHTning  Sekretariati,  Toshkentda  esa 
Mintaqaviy  aksilterror  tuzilmasi  doimiy  faoliyatini  boshladi. 
SHHT  hozirga  kelib  o’z  faoliyat  doirasini  kengaytirib  borayotgan  to’laqonli 
xalqaro  tashkilotga  aylandi.  Ushbu  tashkilot  katta  mintaqaning  juda  ko’p 
muammolarini  hal  qila  olish  qobiliyati  bilan  jahon  jamoatchiligining  e’tiborini 
tortmoqda.  2004-yilda  SHHT  Birlashgan  millatlar  tashkilot  Bosh  Assambleyasida 
kuzatuvchi  maqomini  oldi.  2005-yilning  aprel  oyida  SHHT-ASEAN  va  SHHT-MDH 
memorandumlari  imzolandi.  Bularning  barchasi  xalqaro  maydonda  tashkilotning 
faolligi  oshib  borayotganligidan  va  bu  tashkilot  bilan  hamkorlik  qilishga  bo’lgan 
intilishlarning  mavjudligidan  dalolat  beradi. 
2010-yilning  5-aprelida  Toshkentda  O’zbekiston  Respublikasi  tashabbusi  bilan 
SHHT  va BMT kotibiyatlari o’rtasidagi hamkorlikka oid qo’shma bayonot imzolandi. 
Ushbu  hujjatda  Birlashgan  Millatlar  Tashkiloti  Bosh  Assambleyasi  tomonidan  2009-
yil  18-dekabrda  qabul  qilingan  rezolyutsiyada  belgilangan  ikki  tashkilot  o’rtasidagi 
hamkorlikning  asosiy tamoyillari  va yo’nalishlari  aks ettirilgan. 
Markaziy  Osiyo  SHanxay  Hamkorlik  Tashkilotining  asosiy  e’tibor  doirasiga 
kiradi.  Lekin  Markaziy  Osiyodagi  xavfsizlik  nafaqat  SHHT  ishtirokchilari,  balki 
barcha  Osiyo  mamlakatlari  uchun  ham  o’ta  muhimdir.  Tashkilotning    Astona 
shahrida  bo’lib  o’tgan    sammitida  uchta  yirik  mamlakat  –  Hindiston,  Pokiston,  Eron 

---

 
36 
davlatlarining  vakillarini  kuzatuvchi  sifatida  ishtirok  etganligiga  buning  isboti 
sifatida  qarash  mumkin.  Bunday  holat  SHHT  xalqaro  siyosatning  muhim  markaziga 
aylanib  borayotganligini  ko’rsatadi.  Hozirning  o’zida  kuzatuvchi  mamlakatlar  bilan 
qo’shib  hisoblaganda  SHHT  ulushiga  yer  yuzi  aholisining  yarmi,  ekspertlarning 
fikricha  yana 20 yildan  so’ng dunyo iqtisodiyotining  yarmi  to’g’ri keladi. 
Ishtirokchi  tashkilotlar  o’rtasida  o’zaro  ishonch,  do’stlik  va  qo’shnichilik 
munosabatlarini  mustahkamlash;  ular  o’rtasida  siyosiy,  savdo  va  iqtisodiy,  ilmiy-
texnikaviy,  madaniy,  ta’lim,  energetika,  transport,  ekologik  va  boshqa  sohalarda 
samarali  hamkorlikni  rag’batlantirish;  mintaqada  tinchlik,  xavfsizlik  va  barqarorlikni 
saqlash  va  ta’minlash,  yangi  demokratik,  adolatli  va  oqilona  siyosiy  va  iqtisodiy 
xalqaro  tartibotni  yaratish  bo’yicha  birgalikda  harakatlarni  amalga  oshirish  SHanxay 
hamkorlik  tashkilotining  maqsadlari bo’lib hisoblanadi.