Iqtisodiyot fakulteti Iqtisodiyot kafedrasi

Iqtisodiy  xavfsizlik darajalari 
 
Xalqaro daraja 
Milliy  daraja 

---

 
8 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2- rasm. Iqtisodiy xavfsizlik  darajalari 
9
 
 
L.Abalkinning  ta’kidlashicha,  mamlakatning  o’z-o’zidan  rivojlanish  va 
taraqqiy  etishga  qodirligi  ayniqsa  hozirgi  paytda  o’ta  muhimdir.  Investitsiya  va 
innovatsiyalar  uchun  kerakli  muhitni  yaratish,  ishlab  chiqarishni  muntazam 
modernizatsiya  qilish,  xodimlarnining  bilim,  kasb-malaka,  umumiy  madaniy 
darajasini  oshirish  kabilar    milliy  iqtisodiyotning  barqarorligining  zarur  va  muhim 
shartlaridan  biri bo’lib hisoblanadi
10
. 
Iqtisodiy 
xavfsizlik 
iqtisodiyot 
va  hokimiyat  institutlarining  shunday 
holatidirki,  bunday  holatda  mamlakat  milliy  manfaatlarining  kafolatli  himoyalangani, 
mamlakat  iqtisodiy  rivojining  ijtimoiy  yo’naltirilganligi,  ichki  va  tashqi  jarayonlar 
rivojidagi  eng  noqulay  sharoitda  ham  mudofaa  salohiyatining  yetarli  darajada 
ta’minlanganligini   ifoda etadi. 
Iqtisodiy xavfsizlikning  quyidagi  darajalari  mavjud: 
xalqaro (global va mintaqa darajasida); 
milliy,  lokal  (mamlakat  ichidagi  mintaqa  yoki tarmoq darajasida); 
xususiy (firma  va shaxs darajasida). 
Xalqaro  iqtisodiy  xavfsizlik  –  bu  har  bir  davlat,  ya’ni  dunyo  hamjamiyati 
a’zosining  o’z  ijtimoiy  va  iqtisodiy  taraqqiyoti  strategiyasini  erkin  tanlash  va  amalga 
oshirish imkoniyatlarining  ta’minlangandagi  holatidir.   
Xalqaro  iqtisodiy  xavfsizlikni  amalga  oshirishda  taraqqiyot  modellarini  zo’rlab 
o’tkazish,  iqtisodiy  va  siyosiy  jihatdan  majburlashdan  voz  kechish,  har  qanday 
xalqning  o’z  mustaqil  yo’lini  tanlash  huquqini  tan  olish,  turli  mulkchilik  shakllari  va 
manfaatlarning  mavjudligini  qonuniy ekanligini  hurmatlash  yo’lidan boriladi.  
Milliy  iqtisodiy  xavfsizlik  iqtisodiyot  va  hokimiyat  institutlarining  milliy 
manfaatlarni 
kafolatli 
himoyalanganligi, 
mamlakat 
rivojlanishining 
ijtimoiy 
yo’naltirilganligi,  yetarli  iqtisodiy  va  mudofaa  salohiyatining  ta’minlangandagi 
holatini  ifodalaydi. 
Korxona  (firma)ning  iqtisodiy  xavfsizligi  –  ma’muriyat  va  personal  tomonidan 
amalga  oshiriladigan  huquqiy,  tashkiliy-  iqtisodiy  va  injener-texnik    chora-tadbirlar 
                                                                 
9
 Вечканов  Г.С. Экономическая безопасность.  – СПб.:  Питер,  2007,  с. 67 
10
 Абалкин Л. Экономическая безопасность России: угрозы и их  отражение.// Вопросы экономики. 1994,  №12,  с. 
45 
Global  xavfsizlik 
Mintaqaviy xavfsizlik 
Davlat xavfsizligi 
Jamiyat  xavfsizligi 
Mintaqa xavfsizligi 
Xususiy 
Firma  xavfsizligi 
Shaxs xavfsizligi 

---

 
9 
tizimi  tufayli  vujudga  keltirilgan  hayotiy  muhim  iqtisodiy  manfaatlarning  ichki  va 
tashqi xavf-xatarlardan  himoyalanganlik  holatidir
11
. 
Ko’pchilik  mutaxassislarning  fikricha,  iqtisodiy  xavfsizlikni  ta’minlash 
borasida  chora-tadbirlarni  ishlab  chiqishda  unga  ta’sir  etuvchi  barcha  omillarni  va 
birinchi  navbatda  iqtisodiyotning  samaradorligini  oshirishni  hisobga  olish  kerak 
bo’ladi. 
SHunday  qilib,  iqtisodiy  xavfsizlik  milliy  iqtisodiyotning  izchil  va  samarali 
o’sishini  ta’minlay  oladigan  ichki  va  tashqi  shart-sharoitlar  yig’indisini  hamda  uning 
jamiyat, 
davlat, 
shaxsning 
ehtiyojlarini 
qondira 
olish, 
tashqi 
bozorlarda 
raqobatbardoshligini  ta’minlay  olish,  turli  tahdidlardan  himoyasini  kafolatlay  olish 
qobiliyatini  ifodalaydi.   
Bundan  kelib  chiqadiki,  mamlakatning  iqtisodiy  xavfsizligi    birinchi  navbatda 
iqtisodiyotning  samaradorligi  bilan  ta’minlanishi  kerak,  ya’ni  iqtisodiyot  yuqori 
mehnat  unumdorligini  ta’minlash,  mahsulot  sifatini  oshirish,  raqobatbardoshlikni 
ta’minlash  asosida  o’zini  o’zi  himoya  qilishi  zarur.  Bu  esa  davlat  organlari, 
iqtisodiyotning  barcha  bo’g’inlari  va  tashkiliy  tuzilmalari  tomonidan  qo’llab-
quvvatlanishi  kerak.