Iqtisodiyot” fakulteti “buxgalteriya” kafedrasi

Yalpi daromad - bu korxonada olingan sof daromadning bir qismidir. Ma’lumki, yalpi foyda amalda sotilgan mahsulot qiymati va ishlab chiqarishga ketgan xarajatlar o’rtasidagi farq sifatida namoyon bo’ladi. U markazlashtirilgan davlat sof daromadi va korxona sof daromadiga bo’linadi. Markazlashtirilgan davlat sof daromadi qo’shilgan qiymat solig’i,aksiz solig’i va foydadan ajratmalardan hosil bo’ladi. Qo’shilgan qiymat solig’i va aksiz solig’i korxona mahsulotining sotishsi jarayonida qat’iy me’yorlar bo’yicha undiriladi,foydadan ajratmalar korxona tomonidan uni taqsimlash paytida davlat budjetiga kiritiladi.Foydaning boshqa qismi korxonaning ixtiyorida qoldiriladi va davr xarajatlari, moliyaviy faoliyatdan talofotlar, dividendlarni to’lash va boshqa ehtiyojlar xarajatlarini qoplash uchun ishlatiladi.Shunday qilib, korxona tomonidan olingan yalpi foyda ikki tomonlama yo’nalishga ega:uning bir qismi davlat daromadiga ajratiladi, boshqa qismi esa korxona ixtiyorida qoldiriladi. Shuning uchun uni taqsimlanishiga qadar o’z mablag’lari yoki jalb qilingan mablag’lar manbaiga kiritish mumkin emas va shu sababdan u alohida guruhga ajratiladi.

Korxona foyda yoki zararini yaratilgan mahsulot sotishdan, ortiqcha moddiy boyliklarni sotishdan, moliyaviy faoliyatdan, jarimalar va peniyalar ko’rinishida, valuta va qimmatli qog’ozlar bo’yicha oladi.Buxgayateriya hisobi mazkur korxona va uning xo’jalik bo’linmalari tasarrufida bo’lgan mablag’lari va ulardan foydalanish sur’atini kerakli axborot bilan ta’minlagan holda,ularning samarasini oshirishga yordam berishi kerak. Yuqorida harakatdagi kapital manbalari chizmasi keltirlgan.

2-chizma.Mablag’lar manbalari.

3.Buxgalteriya balansi korxona mulki, kapitali va majburiyatlari hajmini ma’lum sanaga aks ettiruvchi maxsus jadvaldir. U ikki qismdan iborat bo’lib,uning aktiv qismida korxonaning asosiy va ayianma mablag'lari(mulki),passiv qismida kapitali va majburiyatlari aks ettiriladi. Balansning aktiv va passiv tomonlari o'zaro teng bo'ladi.

Buxgalteriya balansi, o'z navbatida, balans-brutto va balans-netto turlariga boiinadi. Xo'jalik mablag'larini boshlang'ich qiymati bo'yicha o'zida aks ettiruvchi balans brutto deb ataladi. Xo'jalik mablag'larni haqiqiy (qoldiq) qiymati bo'yicha aks ettiruvchi balans balans-netto deyiladi. Xo'jalik mablag'larining boshlang'ich qiymatidan ularning eskirish summasini chegirib tashlash orqali haqiqiy qiymati aniqlanadi.Korxonaning moliyaviy holatini ifodalovchi barcha ko'rsatkichlar buxgalteriya balansi - netto moddalari asosida aniqlanadi va tahlil qilinadi. Buxgalteriya balansi aktividagi moddalar «Mablag'larni pul shakliga aylanish tezligi (likvidlikdarajasi)» belgisi bo'yicha, passividagi moddalar esa «Majburiyatlarning to‘lov muddati darajasi» belgisi bo‘yicha maxsus guruhlarga bo‘lib o'rganiladi. Buni quydagi balans shaklidan ko‘rish mumkin.