Iqtisodiyot asoslari

Talab va taklif tahlili asoslari 
Bozor iqtisodiyotining holati, uning rivojlanish mexanizmi va darajasi talab 
va taklif tushunchalari yordamida bayon etiladi. 
Talab, ayni vaqtda iste’molchining bozorda taklif etilgan har bir narx 
bo’yicha mahsulotni sotib olishga tayyorligini ochib beruvchi shkala bilan 
tavsiflanadi. Talabning o’zgarishiga narxiy va g’ayrinarxiy omillar ta’sir etadi. 
Talabning narxga bog’liqligi talab qonuni orqali qayd etiladi va salbiy 
og’ishga ega egri chiziq orqali ifodalanadi. Talab o’zgarishning narx darajasiga 
teskari bog’liqligi quyidagi sabablar bilan izohlanadi: Birinchidan, narx pasayishi 
xaridorlar sonini ko’paytiradi. Ikkinchidan, narxlarning pasayishi 
iste’molchilarning xarid qobiliyatini oshiradi. Uchinchidan, bozorlarning to’yinishi 
qo’shimcha mahsulot birligi foydaliligining kamayishiga olib keladi, shuning 
uchun iste’molchilar mahsulotlarni faqat past narxda sotib olishga tayyor 
bo’ladilar. 
P 
P
1
P
2
0 
Q 
Q
4
Q
3
Q
2
Q
1
D
1
D
2
Talab chizmasi narx bilan talab hajmi 
o’rtasidagi teskari bog’liqlikni grafik tarzda 
ko’rsatib beradi.

---

20 
Talab hajmiga g’ayrinarxiy omillar ham ta’sir etadi. Bu omillar qatoriga 
iste’molchilarning did va istaklari, bir - birini to’ldiruvchi va o’rinbosar tovarlar 
narxi, iste’molchi kutishlari kabi omillarni kiritish mumkin. 
Õaridorlarning aniq turdagi tovarlarga munosabati bålgisi bo’yicha talab 
quyidagi turlarga ajratiladi: 

Salbiy talab.
Masalan, sabzavotlar tarkibida zaharli moddalarning bo’lishi; 
kamyob tovarlarning sotilishi; 

Passiv talab.
Bunda savdosi o’tmay qolgan tovarlarga talab yo’qoladi; 
