Iqtisodiyot asoslari

bozorga erkin kirish va undan chiqib ketish; 

---

45 
-
sotuvchilar hatti - harakatining bir - biriga bog’liq emasligi; 
-
ishlab chiqarilayotgan mahsulotning bir turliligi; 
-
sotilayotgan mahsulot hajmi; 
-
narxlar to’g’risida ma’lumotlarga ega bo’lish va bu ma’lumotlarning 
to’liqligi. 
Monopolistik raqobatda
 
turli firmalar har xil turdagi tovarlarni ishlab 
chiqaradilar va ularning kapitallari bir tarmoqdan ikkinchi tarmoqqa erkin o’tishi 
uchun sharoitlar mavjud bo’ladi. Ammo ular o’z faoliyatlarining ayrim 
tomonlarini deyarli sir tutadilar. Monopolistik raqobat uchun yuqori monopol 
narxlar va monopol foyda xosdir. 
Oligopolistik raqobat
 
- shunday bozor tuzilmasiki, unda bir necha yirik 
korxonalar hukmronlik qiladilarva o’zaro g’ayri narxiy raqobat kurashi olib 
boradilar. 
Sof monopolistik

raqobat, asosan bir tarmoqda bitta yoki bir necha yirik 

firmalarning monopolistik xukmronligi natijasida vujudga keladi. Bu 
monopoliyalarning faoliyatida raqobat ularning foydasi uchun xizmat qiladi. 
Tarmoq ishlab chiqargan mahsulot, deyarli, ular tomonidan monopol baholarda 
sotiladi va monopol foyda olinadi. Monopoliyalar monopol foydadan mahrum 
bo’lmaslik, xom- ashyolarga yakka egalik qilish, sotish bozorlarini saqlab qolish 
uchun boshqa firmalarga bu tarmoqqa kirishlariga yo’l bermaydilar.
Monopoliyalarning ma’lum bir mahsulotni ishlab chiqarishga 
ixtisoslashganligi, ularga ishlab chiqarish harajatlarini pasaytirishga, tovarlarni 
sotish bahosi talab va taklif asosida belgilashga sharoit Yaratadi. Bu degani, 
monopolistik ishlab chiqarish jarayoniga ikkinchi bir firmani kirishi amri mahol. 
Bu esa ishlab chiqarishning qulay samarasiga salbiy ta’sir etadi. Chunki ishlab 
chiqarish resurslari monopoliyalar manfaati asosida taqsimlanadi. Agarda bu 
taqsimot keng ko’lamda amalga oshirilsa ishlab chiqarish harajatlari pasayishi va 
tovarlarning qiymatini arzonlashuviga olib kelishi mumkin. 
 
Raqobatli bozor jarayonining katta ustunligi shundan iboratki, iqtisodiy 
muammolar shaxssiz tarzda hal etiladi. 
Raqobatli bozorning yana bir muhim jihati tanlov erkinligidir. Mukammal 
raqobatning bunday sharti bajarilgan taqdirda, bozorga kirib kelish uchun to’siqlar 
bo’lmagan holda, tadbirkorlar kasb va faoliyat turini tanlashda erkin bo’ladilar. 
Bunda ular faqat shaxsiy moyilliklari, talab etiluvchi mablag’ni to’plash qobiliyati 
bilan cheklanadilar. 
Quyida sof raqobat sharoitida bozor muvozanati chizma tarzda ifodalangan: