Iqtisodiyot asoslari

Tabaqalashgan renta erning sifatiga qarab olinadi va u rentaning mutloq rentadan ortiqcha bo’lgan qismidir.
Tuproqning hosildorligi:tabiiy va iqtisodiy hosildorlikka ajratiladi. Shu bois tabaqalashgan renta ham o’zaro farqlanadi: tabaqalashgan renta I va tabaqalashgan renta II.
Tabaqalashgan renta I - tuproqning tabiiy hosildorligi va joylashgan o’rniga qarab olinadi. Respublikamizda bozor munosabatlarining takomillashib borishi tuproqlarning sifatiga qarab tabaqalanishini va shu asosda undan renta olinishini talab etadi. Yomon erlardan yaxshi erlarga borgan sari unga qilinadigan sarf - xarajatlar qisqarib boradi, ammo tabaqalashgan renta I ning miqdori ortib boradi. Shu bois tadbirkorlar qanday erlarda faoliyat ko’rsatayotganlaridan qat’iy nazar erlarning hosildorligini oshirishga, ishlab chiqarish samaradorligini ko’tarishga intiladilar. Tabaqalashgan renta I ning miqdoriga tuproq hosildorligi bilan bir qatorda, er maydonlarining joylashgan o’rni ham ta’sir ko’rsatadi.
Tabaqalashgan renta II - tuproqning iqtisodiy hosildorligi natijasidir. Bu renta erning hosildorligini oshirish maqsadida unga qo’shimcha mablag’ sarflash orqali vujudga keladi. Bunday mablag’ sarfini samarali ishlatishga qarab xo’jaliklarning alohida xarajatlari tabaqalashadi. Tabaqalashgan renta II faqatgina erga samarali qo’shimcha ishlov bergan xo’jaliklardagina paydo bo’ladi. Bu foyda er egasiga o’tganidan keyin tabaqalashgan renta II ga aylanadi. Quyidagi jadvallarda tabaqalashgan rentaning vujudga kelishi tahlil etilgan.
Monopol renta - tabiiy iqlim sharoitlari o’ziga xos bo’lgan hududlarda erga ishlov berish natijasida vujudga keladi. Bunday hududlarda etishtirilgan mahsulotlar boshqa hududlarda etishtiril-masligi bilan farqlanib, bu xil mahsulotlar (choy, kofe, sitrus mevalar) doimo yuqori talab bilan iste’molchilar tomonidan sotib olinadi. Bu esa ushbu mahsulotlarga yuqori narx darajasini va monopol foyda olish imkonini belgilab beradi.
Undirma sanoatdan olinadigan renta - er osti boyliklariga, ularning sifati va qazib olish xarajatlariga mos tarzda olinadigan rentadir.