Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

139 

 

Qishloq  xo‗jaligi  uchun  yerning  ahamiyatini  ta‘kidlagan  edik.  Ammo  har 

qanday  yer  maydoni ham  bu  sohada intensiv  foydalanish imkoniyatiga  ega  emas. 

Binobarin,  hududlarning  qishloq  xo‗jalik  salohiyati  ekin  ekiladigan  yoki 

haydaladigan  yer  va  umumiy  yer  maydonining  nisbati,  yer  fondining  hajmi  va 

tarkibi,  tabiiy  agrar  imkoniyatlar  orqali  belgilanadi.  Ayniqsa,  sug‗oriladigan  yer 

maydoni bilan qishloq aholisining ta‘minlanganlik darajasi katta ahamiyatga ega. 

Ayni  chog‗da,  bizning  sharoitimizda  faqat  yer  maydonining  bo‗lishi  yetarli 

emas. Buning uchun, albatta, yana issiq harorat va suv, namgarchilik talab qilinadi. 

Chunki  O‗zbekistonda  yetishtiriladigan  qishloq  xo‗jalik  mahsulotlarining 

ko‗pchiligi issiqtalab va suvtalabdir. Ayniqsa, bodring, pomidor, baqlajon, lavlagi 

poliz ekinlari, sholi kabilarda suv sarfi ancha yuqori. 

Qizig‗i  shundaki,  tabiatda  bir  joyning  o‗zida  issiq  harorat,  dehqonchilikka 

yaroqli yer maydoni va tegishli miqdorda suv kamdan-kam hollarda uchraydi. Suv 

bor  joyda  qulay  yer  maydoni  yo‗q  (tog‗liklar),  yer  maydoni  bor  joyda  suv  yo‗q 

(cho‗llar). Birinchisida terrasa usuli, ikkinchisida sun‘iy sug‗orish qo‗llaniladi.  

Qadimda  sug‗orma  dehqonchilik  daryolarning  quyilish  qismida,  deltasida 

rivojlangan va buning uchun tabiiy hosildor allyuvial yotqiziqlardan foydalanilgan. 

Bunday joylar (Nil deltasi, Tigr va Yevfrat, Hind-Gang, Xuanxe daryosining pastki 

qismi)  sug‗orma  dehqonchiligi  asosida  fan  va  madaniyat  rivojlangan,  ular  Yer 

yuzidagi  dastlabki  sivilizatsiya  o‗choqlari  hisoblanadi.  Bizning  o‗lkamizda 

dastlabki  vohalar,  aynan,  ana  shunday  hududlarda  vujudga  kelgan.  Keyinchalik 

sug‗orma  dehqonchilik  geografiyasi  daryolarning  quyilishidan  ularning  yuqori 

qismlariga ko‗tarilib borgan, suv omborlari va kanallar qurilishi munosabati bilan 

tog‗  yonbag‗irlari,  adirlar  ham  ishlab  chiqarish  oborotiga  kiritilgan,  vohalar  bir-

biriga tutashib ketgan (masalan, Farg‗ona vodiysida). 

Sun‘iy  sug‗oriladigan  dehqonchilikdan  tashqari  bizda  bahorikor  yerlar  ham 

ko‗p  (Samarqand,  Jizzax,  Surxondaryo  viloyatlari  va  b.).  Bunday  tabiiy 

---