Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

III.1.1. Sanoat tarmoqlari tarkibiga oid diagramma tuzish

 

Mamlakat  sanoati,  albatta,  sanoat  tarmoqlarining  kompeks  tarzdagi 

uyg‘unligidir.  Shu  jihatidan,  ma‘lum  bir  umumiylikni  tarkibiy  jihatdan 

ifodalashning  eng  qulay  va  tushunarli usuli  – doiraviy  diagramma  bilan ifodalash 

hisoblanadi.  Bunda  tarkibiy  qismlar  ulushi  taqqoslama  holatda  va  aniq  namoyon 

---

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

426 

 

bo‘ladi.  Quyida  2012-yil  bo‘yicha,  O‘zbekiston  sanoat  tarkibi  misolida  doiraviy 

diagrammaning ifodalanishi keltirilgan. 

 

O‘zbekiston sanoati uzoq yillar davomida shakllanib, o‘zgarib, taraqqiy etib 

kelgan.  Vaqt  o‘tgani  sayin  uning  tarkibi  va  ehtiyojiy  xususiyati  o‘zgarib  kelgan. 

Xususan, 2012-yil bo‘yicha YaSM quyidagicha ko‘rinishga ega: 



 

elektroenergetika sanoati – 7,7 %; 



 

yoqilg‘i sanoati – 18,0 %; 



 

qora metallurgiya sanoati – 2,6 %; 



 

rangli metallurgiya sanoati – 10,0 %; 



 

kimyo va neft-kimyo sanoati – 5,5 %; 



 

mashinasozlik va metallni qayta ishlash sanoati – 17,5 %; 



 

selluloza-qog‘oz, o‘rmon va yog‘ochni qayta ishlash sanoati – 1,3 %; 



 

qurilish materiallari sanoati – 5,5 %; 



 

yengil sanoat – 12,9 %; 



 

oziq-ovqat sanoati – 13,2 %; 



 

boshqa sanoat tarmoqlari – 5,8 %. 

Yuqoridagi  tarkibni  doiraviy  diagrammada  ifodalash  uchun  quyidagi  ishlar 

amalga oshiriladi: 



 

tarmoqlar takibining ulush jihatidan tarkibi aniqlanadi; 



 

doiraning gradus hisobidagi ifodasi aniqlanadi - 360°; 



 

har  bir  tarmoqning  ulushi  foizda  ifodalangan  bo‘lib,  uni  doiraviy 

diagrammada ifodalash uchun gradus birligiga o‘tkaziladi: 

 

 

a) 

I yo‟nalish

. Har qanday aylana 360° ga teng va uni ifodalash uchun 

transportirdan foydalaniladi. Foiz bo‘yicha tarkib mutloq holatda 100 % ni tashkil 

etadi. Demak, 1 % qiymat necha gradusga teng ekanligini aniqlash uchun quyidagi 

ish amalga oshiriladi.  

1) oddiy usul: 

---