Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

171 

 

munosabatlarini  ham  yuzaga  keltiradi.  Chunki  iqtisodiy  taraqqiyot  yo‗li  yangi 

tizim  zaminida  inson  manfaatini  yuzaga  chiqarish,  uning  mehnatini  qadrlash, 

aholining  nochor  qatlamini  sotsial  himoyalash  maqsadlari  yotadi.  Bozor 

iqtisodiyoti  tajribasi  uning  amal  qilish  mexanizmi  ijtimoiy  yangilanishning  eng 

samarali vositasi hisoblanadi, u xalqning ijodiy va mehnat salohiyatini to‗la ishga 

tushiradi,  boqimandalik  va  tekinxo‗rlik  kayfiyatiga  chek  qo‗yadi.  Iqtisodiy 

tashabbus  va  ishbilarmonlikni  rivojlantiradi.  Har  bir  kishining  milliy  boylikni 

o‗stirish  mas‘uliyatini  oshiradi,  har  bir  kishini  boy  qilish  orqali  jamiyatni  ham 

boyitib boradi. 

Ishlab  chiqarish  kuchlarini  joylashtirishda  qonuniyatlar  bilan  bir  qatorda 

tabiiy,  ijtimoiy-iqtisodiy,  ijtimoiy-demografik  va  ijtimoiy-ekologik  omillar  ham 

muhim  o‗rin  tutadi.  Ishlab  chiqarish  kuchlarini  joylashtirish  omillari  ishlab 

chiqarish  korxonalari,  korxonalar  guruhi,  milliy  xo‗jalik  tarmoqlarini  oqilona 

joylashtirish  uchun  hisobga  olinmog‗i  lozim.  Ishlab  chiqarish  kuchlarini 

joylashtirishdagi  omillarni,  ularning  belgilovchi  roliga  ko‗ra,  4  guruhga  bo‗lish 

mumkin: 

 

Tabiiy

 omillar;  

 

Ijtimoiy-iqtisodiy

 omillar; 

 

Ijtimoiy-demografik

 omillar; 

 

Ijtimoiy-ekologik

 omillar. 

1.  Ishlab  chiqarish  kuchlarining  tabiiy  omillari  –  tabiiy  sharoit  va  tabiiy 

resurslarning  iqtisodiyotning  tarmoq  hamda  rayonlarning  rivojlanishiga  ta‘siridan 

iborat.  Bunda  yer  resurslari,  foydali  qazilmalarning  joylashishi,  miqdori,  sifati, 

foydalanish darajasi, iqlim va suv resurslari, o‗rmon resurslari muhim o‗rin tutadi.  

Ayniqsa qishloq xo‗jaligi ishlab chiqarishi tarmoqlarining joylashishida tabiiy 

sharoit  –  havo  harorati,  vegetatsiya  davri,  yog‗inlar  miqdori  va  uning  davri,  yer 

osti suvlarining ko‗tarilish darajasi, shamollar, yer usti tuzilishi (relyef), yaylovlar 

---