Iqtisodiy ta'limotlar

XULOSA 
 
XIX asrning 70-yillarida Avstriya maktabining shakllanishi 
iqtisodiyot fanida katta voqea bo`ldi. Uning nazariyotchilari fanda 
marjinalizm deb nom olgan iqtisodiy nazariyani ilmiy asoslab berdilar. Bu 
nazariya qoidalari klassik iqtisodiy maktabdan shu darajada farq qilardiki, 
u ayrim hollarda fandagi to`ntarish deb ham baholanadi. Yangicha 
yo`nalishni taklif qilgan iqtisodchilar tovarlar (ne'matlar) qimmatini unga 
bo`lgan subektiv munosabatlar bilan aniqladilar. Har qanday ne'matlar 
kishilarning talabini qanoatlantirishi darajasiga qarab, foydalilik kasb etishi 
mumkindir. "Foydalilik" va "qimmat" kategoriyalari o`rtasida o`zaro 
bog`liqlik mavjud bo`lib, har qanday ne'mat foydalidir, lekin u qimmatli 
bo`lmasligi ham mumkindir. Foydali bo`lgan ne'matlargina ma'lum 
darajada qimmatli bo`ladilar. Foydalilik va qimmatlik kategoriyalarini 
ajratib ko`rsatish bilan birga marjinalistlar qiymatning mehnat nazariyasini 
butunlay inkor etdilar. Ular bozorlardagi iqtisodiy ne'matlarning narxini 
unga sarf bo`lgan mehnat va ishlab chiqarish harajatlari bilan emas, balki 
iste'molchining subektiv ravishda bu ne'mat qimmatini belgilashida o`z 
o`rnini topadi, deb hisoblaydilar. "Eng yuqori foydalilik" nazariyasi o`ta 
subektivligi uchun tartibsizligi va to`la isbotlangan faktlardan keng 
foydalanganligi uchun ko`p marta haqli tanqid qilindi. Lekin hozirgi 
zamon iqtisodiy ta'limotlarida Avstriya maktabining g`oyalarida ayniqsa 
mikroekonomika bo`limida keng foydalanib kelinmoqda. Chunki bu 

---

292 
nazariyaning ustun tomoni shu bilan belgilanadiki, unda nafaqat 
harajatlarning hisobi, balki ishlab chiqarish va muomalaning natijalari 
to`liq inobatga olinadi. 
Marjinalizm inqilobi to`g`risida gap borganda Avstriya maktabi 
qatori Lozanna maktabini ham alohida ta'kidlashimiz zarurdir. Bu maktab 
asoschilari marjinalistik g`oyalarni qo`llagan holda uning qisqa, ochiq va 
aniq matematik ifodasini topishga harakat qildilar. Valras foydalilik 
o`rniga noyoblik tushunchasini kiritdi va miqdor iste'molining kamayuvchi 
funksiyasini taklif etdi. Umumiy bozor muvozanati nazariyasini ishlab 
chiqdi va uning tenglamasini yaratdi, iqtisodiyot va matematikani bir-
biriga chambarchas bog`ladi. Valras qonuni bo`yicha, bozor muvozanati 
sharoitida umumiy talab umumiy taklifga tengdir. Agar Valras bozor 
muvozanati masalasini qo`ygan va uning qachonlardir yechilishini 
bashorat qilgan bo`lsa, V.Pareto bu muammoni hal etishga muhim hissa 
qo`shdi va tartibli foydalilik tushunchasini kiritdi. V.Pareto optimal holati 
(eki Pareto optimumi) bu bozor ishtirokchilarining hammasi o`z foydasi 
uchun intilib, o`zaro manfaat va foydalar muvozanatiga erishmoqdalar. 
Shved olimi K.Viksell normal almashuv sharoitida ikkala tomonning ham 
muvaffaqiyatga erishuvini isbotlab berdi. Ya'ni almashuvdan hamma 
manfaatdordir, degan g`oya ilgari suriladi.