176
dogmasi; iqtisodiyotning rivojlanish bosqichlari; mutlaq afzallik nazariya-
lar.
Nazorat va mulohaza uchun savollar
1.Klassik iqtisodiy maktabning Angliyada vujudga kelishi qanday
ijtimoiy va iqtisodiy sharoitlarda ro`y berdi?
2. Sanoat to`ntarilishi bilan bog`liq bo`lgan siyosiyijtimoiy va iqti-
sodiy o`zgarishlar nimalardan iborat?
3. A.Smitning bosh iqtisodiy asari qachon yozib tugallandi va
undagi asosiy iqtisodiy g`oyalar nima? Olimning
tadqiqot metodologiyasi
nimaga asoslanadi?
4. Nima uchun A.Smit manufaktura ishlab chiqarishining mafku-
rachisi bo`lib qoldi?
5. Mehnat taqsimotining ustunlik tomonlari nima va kamchiligi ni-
mada?
6. A.Smitning pul, qiymat, daromadlar, ish haqi, kapital va takror
ishlab chiqarish to`g`risidagi ta'limotlariga qisqacha izoh bering.
7. "Smit dogmasi" nima? Uning kamchiligi nima?
8. "lassez faire" va "ko`rinmas qo`l" tamoyillari nimani anglatadi?
9. Xalq boyligi qanday omillarga bog`liq?
10. Nochor ahvolga tushgan iqtisodiyotni rivojlantirish uchun nima
qilmoq kerak?
11. Mutlaq afzallik prinsipi nimadan iborat?
Otang bozor, onang bozor.
Maqol.
9-BOB. D.RIKARDO, J.B.SEY, T.MALTUS VA
BOSHQALARNING IQTISODIY TA'LIMOTLARI (3-bosqich)
9.1. D.Rikardoning iqtisodiy ta'limoti
Ingliz klassik iqtisodiyotining mashhur
namoyandasi David Rikar-
do (1772-1823) Petti va Smitning iqtisodiy g`oyalarini yanada rivojlantirdi.
U Londonda sohibkor dallol yahudiy oilasida tug`ildi, 14 yoshidan otasiga
yordamchi bo`ldi. Ikki yil Amsterdamda (Gollandiya) savdo maktabida
ta'lim oldi. Yoshligidayoq birjadagi qulay operatsiyalar
177
tufayli katta boylik to`pladi (1793-1812).
Boyigach, tabiiy fanlar bilan, keyinchalik siyo-
siy iqtisod bilan shug`ullandi. U matematika,
fizika,
ximiya
va
biologiyani
mustaqil
o`rgandi. D.Rikardo dastlab birja dalloli, key-
inroq matematika o`qituvchisi bo`ldi, ikki mar-
ta sherif (politsiya boshlig`i)
etib saylandi,
1819-1823 yillarda Angliya parlamentining
a'zosi edi. Parlament minbaridan o`zining
ilg`or iqtisodiy fikrlarini tarqatish maqsadida
foydalandi,
erkin
savdoni
talab
etdi,
proteksionizm va pul muomalasi sohasidagi
davlat siyosatini tanqid qildi.
Tarixiy manbalarga qaraganda, D.Rikardo 1799
yilda kurortda
A.Smitning "Xalqlar boyligi..." asarini ko`rib qoladi va unda bu fanga
ishtiyoq paydo bo`ladi. Bu fan bilan mashg`ulot uning uchun asosiy sohaga
aylanadi. U hammani qiziqtirgan eng asosiy muammolarga javob berishga
harakat qildi. U jamiyat moddiy boyligi o`sishi uchun ijtimoiy ishlab
chiqarish va taqsimotning qanday sharoitlari eng qulay va optimal degan
masalaga to`xtaladi. D.Rikardo yagona iqtisodiy
konsepsiya asosida pul
muammosi va kredit, xalqaro iqtisodiy munosabatlar, soliq, yer rentasi,
xalqaro mehnat taqsimoti to`g`risida funadamental fikrlar berdi. Iqtisodchi
J.S.Mill bilan do`stona munosabatda bo`lgan.
Smitdan keyinroq yashagan D.Rikardo sanoat inqilobi natijalarini
to`laroq
tushundi, uning fikrlari nisbatan teran bo`lib, klassik iqtisodni
nihoyasiga yetkazdi; u sanoat davrining iqtisodchisi edi. Uning dastlabki
"Oltin ajdahosi to`g`risida uch xat" (1809 y.) va boshqa asarlari pul va pul
muammolarini tahlil qilishga bag`ishlandi. Millning tazyiqi bilan 1817
yilda uning asosiy asari bo`lgan "Siyosiy iqtisod va soliq solishning
boshlanishi" chop etildi. 1824 yilda yozilgan "Milliy
bank tuzishning
rejasi" asari esa uning vafotidan keyin bosilib chiqdi.
Rikardo umrining oxirgi 4 yilini Angliya parlamenti a'zosi sifatida
o`ziniig iqtisodiy g`oyalarini amalga oshirish uchun sarfladi. Parlamentda
"non qonunlari"ni bekor qilib, iqtisodiyotni erkinlashtirish, erkin savdo va
erkin matbuot, yig`ilishlar erkinligini qo`llovchi nutqlar bilan chiqqan.
1821 y. u tomondan siyosiy iqtisod klubi tashkil etilgan.
Tadqiqot predmeti sifatida "daromadlar taqsimotini boshqaruvchi
qonunlarini aniqlash"dan iboratidir. Ishlab chiqarish (moddiy ne'matlar)
Do'stlaringiz bilan baham: