“Iqtisodiy ta’limotlar tarixi” fanidan muammoli ma’ruza matnlari to’plami T.: Tmi, 2003. bet

104 

---

 
«Kapital». 
 
K.Marksning iqtisodiy kontseptsiyalari asosan uning mashhur asari 
«Kapitalda» berilgan. Uning bu asari to’rt tomdan iborat bo’lib, birinchi tom 1867 
yili nashr etildi, ikkinchi va uchinchi tomlar K.Marks o’limidan keyin F.Engels 
tomonidan (ikkinchi tom 1885 yil, uchinchi tom 1896 yil) chop etildi. To’rtinchi tom 
tugatilmasdan qolib ketdi. Unda K.Marks siyosiy iqtisod tarixini ko’rib chiqmoqchi 
bo’lgan. Kapital ishlab chiqarish jarayoni «Kapitalning» birinchi tomining 
mazmunini tashkil etadi. Ikkinchi tomda kapitalning muomala jarayoni tadqiqot 
etiladi. Uchinchi tomida bir butun olingan kapitalistik ishlab chiqarish jarayoniga 
tavsif beriladi. To’rtinchi tom («Qo’shimcha qiymat nazariyasi») iqtisodiy ta’limotlar 
tarixiga bag’ishlangan. 
K.Marks «Kapital»ga yozgan so’z boshida: «Asarimning tub maqsadi hozirgi 
zamon jamiyati», ya’ni kapitalistik burjua jamiyati «harakatining iqtisodiy qonunini 
ochib berishdir» – deydi. Ushbu tarixiy jihatdan muayyan jamiyatning ishlab 
chiqarish munosabatlarini va bu munosabatlarning paydo bo’lishini, taraqqiy qilishini 
va tanazzulga yuz tutishini ko’rsatib berish K.Marks iqtisodiy ta’limotining 
mazmunidir. Kapitalistik jamiyatda tovar ishlab chiqarish umumiy tus olgan, shu 
sababli K.Marksning tadqiqoti ham tovarni tahlil qilishdan boshlanadi.