“Iqtisodiy ta’limotlar tarixi” fanidan muammoli ma’ruza matnlari to’plami T.: Tmi, 2003. bet

 
 Sof mahsulot to’g’risidagi ta’limot. 
 
 
F.Kenening nazariy merosida uning sof mahsulot (xozir uni milliy daromad 
deb atashadi) to’g’risidagi ta’limoti muhim o’rin egallaydi. Uning fikriga ko’ra, sof 
mahsulotning manbai er va unga sarflangan qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida band 
bo’lgan kishilarning mehnati hisoblanadi. Demak, boylikning (sof mahsulot) 
ko’payishi ishlab chiqarish jarag’ni bilan bog’liq bo’lgan «er in’omidir». Shu boisdan 
davlat sanoatni emas, balki qishloq xo’jaligini rag’batlantirish to’g’risida g’amxo’rlik 
qilishi kerak. F.Kene «Dehqonlar kambag’al bo’lsa qirollik kambag’al bo’ladi, 
qirollik kambag’al bo’lsa qirol kambag’al bo’ladi» deb, hukumatni ishontirishga 
harakat qilgan. Savdo va sanoat boylik yaratmaydi, negaki savdogar va xunarmandlar 
qishloq xo’jaligida yaratilgan boylikni faqat bir joydan ikkinchi bir joyga etkazish va 
o’zgartirish bilan shug’ullanadi. Shuning uchun savdo va sanoat «unumsiz» 
hisoblanadi. U erdagi tovarning o’sgan qiymati  faqatgina savdo va sanoat 
xarajatlarini qoplash vositalarini o’z ichiga oladi, sof mahsulot esa bunda 
ko’paymaydi. Keyinchalik A.Smit fiziokratlarning sanoatning «unumsizligi» 
to’g’risidagi g’oyasiga qarshi chiqadi va sanoatda ham boylik yaratilishini ko’rsatib 
beradi. 
 
F.Kene merkantilistlarning boylik savdoda yaratiladi degan tezisini tanqid 
qildi. Uning tasdiqlashicha, muomalada tovarlarning ayirboshlanishi ekvivalentli 
bo’ladi, ya’ni teng qiymatli tovarlar ayirboshlanadi. Demak, ayirboshlashda 
qiymatning hech qanday o’sishi sodir bo’lmaydi. F.Kene pulni foydasi yo’q boylik 
hisoblagan, unga faqat savdodagi vositachi sifatida qaragan. Shunga muvofiq, 
uningcha, davlatning boyishi pul kapitalining o’sishga emas, balki qishloq xo’jaligi 
ishlab chiqarishining rivojlanishiga bog’liq bo’ladi.