Iqtisodiy tahlil

3.1-chizma. Iqtisodiyot sohalari nuqtai-nazaridan iqtisodiy tahlilning turkumlanishi.

1 va 2 funktsiyalar boshqarishni texnologik bosqichlarini aks ettiradi, ya`ni qarorlar qabul qilish jarayonini axborot va iqtisodiy tahlil bilan ta`minlaydi. Shu bilan birga, boshqarishning boshqa funktsiyalarini amalga oshirishda ham iqtisodiy tahlilning alohida o’rni bor. Masalan, rejalashtirish funktsiyasini olaylik. Kelgusi davrga reja tuzish uchun korxona faoliyatining o’tgan yillarini atroflicha tahlil qilish va shu asosda uning rivojlanish tendentsiyasini aniqlab olish zarur. Rivojlanish tendentsiyasi va kelgusida iqtisodiy ko’rsatkichlarda yuz beradigan sifat o’zgarishlarini ham hisobga olgan holda uning faoliyatini ifodalovchi ko’rsatkichlarini kelgusi qiymatlari shakllantiriladi. Xuddi shuningdek, boshqarishning muvofiqlashtirish, tashkil qilish va nazorat funtsiyalari ham iqtisodiy tahlil bilan bevosita bog’liq.

Ishlab chiqarishni boshqarish nuqtai nazaridan iqtisodiy tahlil turlarini qo’yidagi chizmada tasvirlash mumkin (3.2-chizma ).




3.2-chizma. Ishlab chiqarish nuqtai nazaridan iqtisodiy taxlining turkumlanishi

Bundan tashqari iqtisodiy adabiyotlarda iqtisodiy tahlilning turlari qo’yidagilarga qarab ham turkumlanadi;

1) Halk xujaligini tarmok strukturasi (sanoat va uni tarmoklari, qishloq xo’jalik, kurilish, transport, savdo, moddiy-texnika ta`minoti va boshqalar);
2) Kengaytirilgan takror ishlab chiqarish bosqichlari tahlili (ishlab chiqarish, iste`mol, taksimot va ayriboshlash jarayonlarini tahlili);
3) Tahlilni o’tkazuvchi sub`ekti bo’yicha, ya`ni tahlilni kim tomonidan o’tkazilayotganligiga karab (iqtisodiy xizmat xodimlari, korxonani ijtimoiy tashkilotlari, moliya, kredit organlari, auditorlik tashkilotlari, kasaba kumita va ijtimoiy tashkilotlar);
4) Tahlil o’tkazish muddati bo’yicha (yillik, kvartallik, oylik, dekadalik, kunlik, smenalik va bir martalik tahlil);
5) o’rganiladigan masalalarning mazmuni va mukamalligi bo’yicha (xajalik faoliyatini kompleks tahlili va tematik tahlili);
6) ob`ektni o’rganish usuliga karab (kompleks, tizimli tahlil, taqqoslama, tanlanma, korrelyatsion tahlil va boshqalar).
Korxonalar faoliyatini kompleks tahlil qilish ularni faqat gina iqtisodiy faoliyatini tahlil kilmasdan, ularni texnik, ijtimoiy, tabiiy sharoitlari va ularni o’zaro aloqasini ham tahlil qilib berishi lozim.