|
Zanjirli bog‘lanish usulida ta’sir etuvchi birliklarni hisoblash metodikasi
Ifoda
|
Ko‘rsatkichlar
|
O‘zgarishga ta’sir etuvchi birliklar hisob-kitoblari
| | | | | | |
Reja
|
Shartli1
|
Shartli2
|
Haqiqat
|
Q=x*u
|
Jami o‘zgarish Q1-Q0
|
x0*u0
|
x1*u0
|
x
|
x1*u1
|
1
|
Birinchi omil (x) ta’siri
|
x
|
x
|
x
|
x1*u0 – x0*u0
|
2
|
Ikkinchi omil (y) ta’siri
|
x
|
x
|
x
|
x1*u1–x1*u0
|
Q=x*u*z
|
Jami o‘zgarish Q1-Q0
|
x0*u0*z0
|
x1*u0*z0
|
x1*u1*z0
|
x1*u1*z1
|
1
|
Birinchi omil (x) ta’siri
|
x
|
x
|
x
|
x1*u0*z0 – x0*u0*z0
|
2
|
Ikkinchi omil (y) ta’siri
|
x
|
x
|
x
|
x1*u1*z0 – x1*u0*z0
|
3
|
Uchinchi omil (z) ta’siri
|
x
|
x
|
x
|
x1*u1*z1 – x1*u1*z0
|
Q=x/y
|
Jami o‘zgarish Q1-Q0
|
x0/u0
|
x1/u0
|
x
|
x1/u1
|
1
|
Birinchi omil (x) ta’siri
|
x
|
x
|
x
|
x1/u0 – x0/u0
|
2
|
Ikkinchi omil (u) ta’siri
|
x
|
x
|
x
|
x1/u1 – x1/u0
|
Q=z/x+u
|
Jami o‘zgarish Q1-Q0
|
z0/x0+u0
|
z1/x0+u0
|
z1/x1+u0
|
z1/x1 + u1
|
1
|
Birinchi omil (x) ta’siri
|
x
|
x
|
x
|
z1/x0+u0 – z0/x0+u0
|
2
|
Ikkinchi omil (y) ta’siri
|
x
|
x
|
x
|
z1/x1+u0 – z1/x0+u0
|
3
|
Uchinchi omil (z) ta’siri
|
x
|
x
|
x
|
z1/x1+u1 – z1/x1+u0
| Sotuv rentabelligi va uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar hisob-kitobida buni ko‘rib o‘tishimiz mumkin. Sotuv rentabelligi quyidagi bog‘lanishda aniqlanadi
Rc=Syaf/Sst
- Bunda: Syaf-sotishdan yalpi foyda
- Sst-sotishdan sof tushum
Ko‘rsatkichlar
|
Ifoda
|
O‘tgan yil
|
Hisobot yili
|
O‘zgarishi
|
O‘sishi
|
Sotishdan sof tushum, mln so‘m
|
Sst
|
100
|
125
|
+25
|
1.25
|
Sotilgan mahsulot tannarxi, mln so‘m
|
Smt
|
80
|
90
|
+10
|
1.12
|
Sotishdan yalpi foyda, mln so‘m
|
Syaf
|
20
|
35
|
+15
|
1.75
|
Sotuv rentabelligi, %
|
Rc
|
0.20
|
0.28
|
+0.08
|
1.40
|
Yalpi foyda o‘zgarishiga ta’sir etuvchi birliklar
|
x
|
x
| |
x
| |
Sof tushumning o‘zgarishi
|
x
|
125-100
| |
+25
| |
Sotilgan mahsulot tannarxining o‘zgarishi
|
x
|
80-90
| |
-15
| |
Rentabellik o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar
|
x
|
x
| |
x
| |
Sof tushum
o‘zgarishi, %
|
O‘sst
|
20/125-20/100=0,16-0,20
| |
-0,04
| |
Sotishdan yalpi foyda o‘zgarishi, %
|
O‘syaf
|
35/125-20/125=0,28-0,16
| |
+0,12
| | «Муборак газни қайта ишлаш заводи» МЧЖнинг фойда солиғи ўзгаришига таъсир этувчи омиллар таҳлили
Кўрсаткичлар
|
2018 йил
|
2019 йил
|
Ўзгариши
| | | | | |
сўмда (+/-)
|
фоизда (+/-)
|
Солиққа тортиладиган фойда (база) суммаси (минг сўм)
|
60676313,5
|
57517088,4
|
-3159225,1
|
-5,21
|
Фойда солиғи ставкаси (фоизда)
|
7,5
|
14,0
|
6,5
|
86,6
|
Фойда солиғининг суммаси (минг сўм)
|
4550723,513
|
8052392,37
|
3501668,9
|
76,9
|
Фойда солиғи ўзгаришига таъсири, (минг сўм)
| | |
3501668,9
| |
Солиқ солинадиган фойда (база) суммасини ўзгаришининг таъсири
| | |
-236941,9
| |
Солиқ ставкаси ўзгаришининг таъсири
| | |
3738610,7
| | Фойда солиғи суммасини ўзгаришига таъсир этувчи омилларни занжирли боғланиш усулида ҳисоб-китоби
т/р
|
Алмаш-тириш-лар
|
Таъсир этувчи омиллар
| |
Фойда солиғи суммаси
|
Фойда солиғи суммасининг ўзгариши
| | | | |
Солиққатортиладиган фойда суммаси
(СТФ)
|
Фойда солиғи ставкаси (СС)
| |
Алоҳида олинган омиллар таъсирида
|
Ўзгариш-лар ҳисоби
|
1
|
-
|
60676313,5
|
7,5
|
4550723,5
|
x
|
x
|
2
|
1
|
57517088,4
|
7,5
|
4313781,6
|
СТФ
|
-236941,9
|
3
|
-
|
57517088,4
|
14,0
|
8052392,4
|
СС
|
3738610,7
| Mutlaq farq usuli - Mutlaq farq usuli natijaviy ko‘rsatkichga ta’sir etuvchi omillar soni ikki yoki undan ortiq ta’sir birliklariga ega bo‘lgan hollarda qo‘llaniladi. Uning mazmunini natijaviy ko‘rsatkichga ta’sir etuvchi birlikning farqi qolgan omillarning reja, haqiqatdagi (uzviy ketma-ketlikda) ko‘rsatkichlarga ko‘payrilgan holda aniqlanadi.
- Mutlaq farq usuli an’anaviy usullarning sodda modelli tizimi hisoblanib ko‘pincha samaradorlik va natijaviylik ko‘rsatkichlariga nisbatan qo‘llaniladi.
- Uning muhim xususiyati omillar ta’sirini hisob-kitob qilishda uzviylikning, aniqlikning ketma-ketlikning qat’iy belgilanishi. Analitik ketma-ketlikda birinchi navbatda sifat ko‘rsatkichlari keyingi qatorlar bo‘yicha bilik, miqdor ko‘rsatkichlar tartiblanadi.
Natijaviy ko‘rsatkichga ta’sir etuvchi birliklar soni uchta bo‘lganda mutlaq farq usulining qo‘llash metodikasi
t/r
|
Ko‘rsatkichlar
|
O‘tgan yil
|
Hisobot yili
|
Farqi,
+,-
|
O‘sishi, %
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5(4-3)
|
6(4/3*100-100)
|
1
|
Natija
(Q= X*Y*Z)
|
Q0
|
Q1
|
Q
|
Q1/Q0*100-100
|
2
|
Birinchi ta’sir birligi(X)
|
X0
|
X1
|
X
|
X1/X0*100-100
|
3
|
Ikkinchi ta’sir birligi(Y)
|
Y0
|
Y1
|
Y
|
Y1/Y*100-100
|
4
|
Uchinchi ta’sir birligi(Zr)
|
Z0
|
Z1
|
Z
|
Z1/Z0*100-100
|
5
|
Omillar ta’sirining hisob-kitobi
|
x
| |
x
|
x
|
51.
|
Natijaviy ko‘rsatkichga birinchi omil ta’siri hisob-kitobi
|
X*Yr*Zr
| |
Qx
|
x
|
52.
|
Natijaviy ko‘rsatkichga birinchi omil ta’siri hisob-kitobi
|
Y* Xx* Zr
| |
Qy
|
x
|
53.
|
Natijaviy ko‘rsatkichga birinchi omil ta’siri hisob-kitobi
|
Z* Yx*Xx
| |
Qz
|
x
| Nisbiy farq usuli. Tahlilda ushbu usulni qo‘llash orqali mutlaq ko‘rsatkichlardan tashqari nisbiy ko‘rsatkichlar orqali ham sabab-oqibat bog‘lanishlarini, omillarning natijaviy ko‘rsatkichga ta’sirini hisob-kitob qilish imkoniyatini beradi. Ushbu usul ham mutlaq ifodalarga tayangan holda omillar ta’sirini foizli birliklarda, natijani o‘zgartirishini uzviy ketma- ketlikda hisob-kitob qilishni talab etadi. Natijaviy ko‘rsatkichga ta’sir etuvchi omillarni nisbiy farq usulida hisob-kitob qilish metodikasi
Ko‘rsatkichlar
|
Omillarning nisbiy ortishi,%
|
Oldingi hisobdan farqi,%
|
Omillar ta’siri
|
Birinchi ta’sir omilining o‘sishi(A)
|
A% (A1/A0*100)
|
A%-100=Qa
|
Qa*Qr
|
Ikkinchi ta’sir omilining o‘sishi (B)
|
B% (B1/B0*100)
|
B%-A%=Qb
|
Qb*Qr
|
Uchinchi ta’sir omilining o‘sishi (C)
|
C% (C1/C0*100)
|
C%-B%=Qc
|
Qc*Qr
|
To‘rtinchi ta’sir omilining o‘sishi (D)
|
D% (D1/D0*100)
|
D%-C%=Qd
|
Qd*Qr
|
Natijaviy ko‘rsatkichning o‘zgarishi (delta Q)
|
Qx-Qr= (Qa*Qr)+ (Qb*Qr)+(Qc*Qr)+ (Qd*Qr)
| | | INDEKS USULI - F = X*Y*Z*Q
- ∆F(x) = F0*ix - F0
- ∆F(y) = F0*ix*iy - F0*ix
- ∆F(z) = F0*ix*iy*iz - F0*ix*iy
- ∆F(q) = F0*ix*iy*iz*iq - F0*ix*iy*iz
- If = ix*iy*iz*iq
Iqtisodiy matematik usullar va ularning mohiyati - Faoliyatning samaradorligi va natijaviyligini, uzviy aloqadorlik va bog‘lanishlardagi omilli tahlilini amalga oshirishda matematik usullardan foydalanish, analitik ishlar sifatligini, tahlilning chuqurligini va masalaning qanchalik chuqurligini ham ta’minlab beruvchi muhim omildir. Iqtisodiy matematik usullar masalani yechishning kompyuter algoritmini shakllantirishda ham qo‘l keladi.
- Iqtisodiy matematik usullar vaqt mezoni bo‘yicha, tezlik, aniqlik masalasida, dasturlash va natijalarni mayda birliklariga qadar aniqlanishi sababli samaradorligi yuqori turadi.
- Iqtisodiy matematik usullar iqtisodiy tahlil imkoniyatlarini oshirib, yanada ko‘proq turdagi va murakkab tavsifdagi masalalarni qisqa muddatda to‘g‘ri hal qilish imkonini beradi.
- Moliyaviy tahlilda matematik usullarni qo‘llash korxona faoliyatida qator o‘ziga xos shartlarni e’tiborga olishni talab qiladi. Ularning asosiylari quyidagilardir: korxona iqtisodiyotini to‘laligicha axborot texnologiyalariga asoslangan bo‘lishi, iqtisodiy-matematik modellar tuzish, axborot manbalarini takomillashtirish, xodimlar malakasi va shu kabilar.
- Matematik usullarning integral, logarifm, korrelyatsion, regretsion, matematik dasturlash, nazariy o‘yin turlarini tarkiblash mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
