Iqtisodiy statistika

XIII bob. MOLIYA-KREDIT TIZIMI STATISTIKASI


l- § . Davlat budjeti statistikasining va/ifalari


Davlat budjeti - davlatning markazlashgan pul fondi b o ‘lib, undan umumdavlat iste’molini qondirish maqsadida foydalaniladi.
Davlat budjeti statistikasining asosiy vazifasi uning asosiy param etlarini baholashdan iborat:
— davlat budjeti darom adlari va xarajatlarining umumiy hajmini, xarajatlar hajmini darom addan ortib ketishi (defitsit) yoki aksincha, darom adlar hajmini xarajatlar hajm idan ortib ketishi (profitsit), rasmiy transfertlar va h.k.;
— davlat budjeti darom adlari va xarajatlari tarkibi;
— budjet defitsitini moliyalashtirish manbalari;
— davlatning ichki qarzlari hajmi;
— soliqqa tortish hajmi, tarkibi va h.k.
Davlat budjetini o ‘rganishning asosi bo‘lib, budjetning darom adlari va xarajatlarini iqtisodiy klassifikatsiyasi hisobla­ nadi.
Budjet darom adlari tarkibida quyidagilar ajratiladi:
— soliq tushumlari — majburiy, o ‘m i qoplanm aydigan, qaytarilm aydigan to'lovlar (qo‘shim cha qiymat solig‘i, ak- sizlar, foyda solig‘i, daromad solig‘i va h.k.);
— soliq boMmagan tushum lar (davlat mulkini sotishdan olingan, boshqariladigan korxonalar kassa foydasi, jarim alar va h.k.);
— o 'rn i qoplanmaydigan tushum lar (transfertlar).

Budjet xarajatlari bajarayotgan funksiyalariga qarab quyi­ dagi kategoriyalarga ajratib o'rganiladi:

— um um iy xarakterga ega boMgan davlat xizm atlari;
— jam oa va ijtimoiy xizmatlar;
— iqtisodiy faoliyat bilan bogMiq boMgan davlat xizm at­
lari;
— boshqa funksiyalar.
Iqtisodiy klassifikatsiyani davlatni boshqaruv organlarining faoliyatini va ularning mamlakat iqtisodiyotiga ta ’sirini aniqlash uchun foydalaniladi. Iqtisodiy klassifikatsiyada quyi- dagilar ajratiladi:
A. Joriy xarajatlar (tovar va xizmatlar xarajatlari, fo- izlarga toMovlar, subsidiyalar va joriy transfer! toMovlari).
B. Kapital xarajatlar (asosiy kapitalni va zaxiralarni hosil qilish u ch u n 'to v a rlar sotib olish, yerni va nom aterial aktiv­ larni, kapital transfertlarni sotib olish va h.k.).
Budjetni bajarilish darajasini tahlili um um iy darom adlar va xarajatlar bo‘yicha rejani bajarish darajasini ifodalovchi nisbiy ko‘rsatkichni hisoblashdan, shuningdek, ularning tur- lari va maqsadli foydalanish yo‘nalishlari bo‘yicha amalga oshiriladi.
D avlatning aralashuvi natijasida amalga oshirilgan qayta taqsim lash jarayonlarining hajmini budjetning darom ad qis- mini yalpi ichki m ahsulotga nisbati ifodalaydi.
Budjetning darom adlari va xarajatlarini statistik o ‘rganish dinam ika qarorlari asosida amalga oshiriladi. Rejadan farq qilishga sabab boMgan omillarni statistik baholaydi. Jum - ladan, soliq tushum lariga ta ’sir qiluvchi asosiy om illar b o ‘lib quyidagilar hisoblanadi:
— soliq bazasining o ‘zgarishi;
— soliq stavkasining o ‘zgarishi.
Soliq bazasi o ‘zgarishining soliqni absolut o ‘sishiga


ta ’sirini quyidagi formula bo'yicha aniqlash mumkin: