Etimologiya
Dastlab siyosiy iqtisod deganda milliy davlatlarda cheklangan parametrlar doirasidagi ishlab chiqarish yoki iste'molni tashkil etish shartlari o'rganiladi. Shuningdek siyosiy iqtisod davlatni boylik ishlab chiqarish qonunlarini ifoda etishni nazarda tutgan edi, xuddi iqtisodiyotni uyni tartibga keltirish kabi. Bu ibora iqtisodiy siyosat (ingliz tilida "siyosiy iqtisod" deb tarjima qilingan) birinchi bo'lib Frantsiyada 1615 yilda taniqli kitobi bilan paydo bo'lgan Antuan de Montrétienni Traité de l’economie politique asaridir. Boshqa zamonaviy olimlar ushbu tadqiqotning ildizlarini XIII asrga bog'lashadi Tunis arab tarixchi va sotsiolog, Ibn Xaldunni Muqaddima asariga ko’ra zamonaviy siyosiy iqtisod nuqtai nazaridan "foyda" va "oziq-ovqat" ni ajratish bo'yicha ishi uchun, ortiqcha va mos ravishda sinflarni ko'paytirish uchun zarur bo'lgan. Shuningdek, u jamiyatni tushuntirish uchun fan yaratishga chaqiradi va o'zining asosiy asarida ushbu fikrlarni bayon qiladi . Al-Muqaddimada Xaldunning ta'kidlashicha, "tsivilizatsiya va uning farovonligi, shuningdek biznesning gullab-yashnashi samaradorlik va odamlarning o'z manfaatlari va foydalari uchun har tomonlama sa'y-harakatlariga bog'liq" - bu fikrlar o’z davri uchun kashshoflik sifatida qaraldi.
Tomas Maltus, 1805 yilda Angliyada East India Company kollejida siyosiy iqtisod bo'yicha birinchi professor bo'ldi.
Siyosiy –iqtisod ob’ekti fanlararo tadqiqotlar doirasida iqtisodiyot, sotsiologiya va siyosatshunoslik fanlarini o’rganish sohasiga kiradi. siyosiy institutlar, siyosiy muhit va iqtisodiy tizimlar (kapitalistik, sotsialistik, kommunistik, aralash) bir-biriga ta'sir qiladi va muvozanatda bo’ladi.
Iqtisodiy sotsiologiya bo’ycha tatqiqotchilar siyosiy iqtisodni uchta yo'nalish bilan bog'lashadi: 1. Hukumat/hokimiyat va jamiyat munosabatlaridagi resurslarni taqsimlash rollariga ko’ra iqtisodiy tizimlar; 2. Global iqtisodiy siyosatning o'rganadigan xalqaro munosabatlar sohasi; 3. Siyosiy yoki ekspluatatsion sinfiy jarayonlarning iqtisodiy modellariga ko’ra o’rganish sohalariga bo’linadi.
Siyosiy-iqtisod yondashuvlariga ommaning saylovlar yo’ki bilan iqtisodiy siyosatni qanday bo’lishini belgilash tamoyillari asosan 1960 yillarga bo’rib taqaladi.
Siyosiy iqtisodning "an'anaviy" mavzulari sirasiga iqtisodiy tartibga solish, monopoliya, ijara haqi, bozorni himoya qilish, institutsional korruptsiya kabi asosan nazariy dilemmalar atrofida qurilgan mavzular kiradi. Siyosiy iqtisod empiric mavzulariga saylovlarning iqtisodiy siyosat, determinantlar va bashorat qilish, saylov natijalari modellari siyosiy biznes tsikllari, markaziy bank mustaqilligi haddan tashqari defitsit siyosatini baholash kabi mavzular kiradi.
1990-yillarning o'rtalaridan boshlab syosiy iqtisod kontaksi kengayib xalqaro ilmiy-amaliy darajaga ko’tarildi. Yangich ilmiy reallikdagi asosiy mavzular sirasiga: siyosiy modellarninng iqtisodiy o'sishga ta’siri, moliyaviy bozorlar tartibga solishda siyosatning roli, xalqaro muassasalar, qoloqlik, islohotlar, o'tish iqtisodiyoti, makroiqtisodiy siyosat, atrof-muhit va tabiiyki demokratiya mavzusi.
Iqtisodiy siyosatning maqsadlari:
Milliy iqtisodiyotning iqtisodiy o'sishi;
To'liq bandlik;
Iqtisodiy samaradorlik;
Narxlar darajasining barqarorligi, inflyatsiyaga qarshi kurash;
Iqtisodiy erkinlik;
Daromadlarni adolatli taqsimlash;
Iqtisodiy xavfsizlik (ijtimoiy kafolatlar);
Balanslangan tashqi savdo balansi.
Iqtisodiy siyosat - bu davlatning iqtisodiy siyosatini tashkil etuvchi turli yo'nalishlar, elementlar yig'indisidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |