Iqtisodiy o’sishning neoklassik modellari

Mavzu:Iqtisodiy o’sishning neoklassik modellari

Sultonov Samandar

Mek-87

Reja:
Kirish
1.Iqtisodiy o'sishning mohiyati, asosiy tavsifnomasi va modeli
2.Iqtisodiy o’sishning neoklassik modellari
3.Neoklassik o'sish nazariyasi nima?
4.Neoklassik modeli asoslari.
Kirish
Mavzuning dolzarbligi:Iqtisodiy nazariyada marjinalizm gʻoyalari anʼanalarini davom ettirgan yetakchi yoʻnalish. Bu nazariyaning eng mashqur vakillari A. Marshall (Buyuk Britaniya), L. Valras (Shveysariya), J. Klark (AKD1), K. Viksel (Shvetsiya), A. Pareto (Italiya), P. Samuelson, K. Errou (AKD1) va boshqa Hozir jaqondagi iqtisodchilarning aksari-yat qismi Neoklassik iktisodiy nazariya n. tarafdorlaridir. Mazkur nazariya marjinalistik ta-moyillar asosida shakllanib, 20-asr dan Neoklassik iktisodiy nazariya n. deb nomlandi.
Kurs ishining maqsadi:Neoklassik iktisodiy nazariyada raqobatli bozorda tovarlar, xizmatlar narxining shakllanishini va ishlab chiqarish omillarini oʻrganish uchun eng soʻnggi — meʼyoriy kattaliklar — meʼyoriy naflilik va meʼyoriy unum-dorlik, meʼyoriy tushumlar, meʼyoriy harajatlar va boshqa tahlillari qoʻllaniladi.
Neoklassik iktisodiy nazariya omillari va tovarlarning bozor narxi ularning kamyobligi bilan bogʻliq. Neoklassik iktisodiy nazariya n. nuqtai nazariga kura, meʼyoriy miqdorlar kishilar oʻzlarining iqtisodiy faoliyatida qabul qila-digan qarorlarida hal qiluvchi oʻrinni egallaydi. Neoklassik iktisodiy nazariya n.ning asosiy goyasi mukammal raqobat muvozanatli iqti-sodiyotni yaratadi degan qarashdaniborat. Shuningdek, bu nazariyada iqti-sodiyot tavsifiga mikroiqtisodiy yondashuvlar ustunlik qiladi. D. Rikardo va K. Marks davrida katta munozara-ixtiloflarga sabab boʻlgan daromadlarni taqsimlash nazariyasi masalasida neoklassiklar uni juda tinch va joʻn yoʻl bilan hal etadilar
2.Iqtisodiy o’sishning neoklassik modellari
Xarrod-Domar modelida kamchiliklar mavjud bo’lib, bu avvalo dinamik muaozanatning iqtisodiy o’sish sharoitida chidamli emasligidir. Bu kamchilik ushbu modeldagi kafolatlangan va tabiiy o’sish sur’atlari o’rtasidagi nisbat bilan bog’liqdir.Agar tabiiy o’sish sur’ati kafolatlangan o’sish sur’atidan katta bo’lsa, unda haqiqatda iqtisodiyot ishsizlik mavjud bo’lganda kafolatlangan o’sish sur’atlari bilan rivojlanishi mumkin. Biroq, boshqacha ham bo’lishi mumkin, ya’ni haqiqatda iqtisodiyot kafolatlangan o’sish sur’atidan yuqori sur’atlarda rivojlanishi mumkin, chunki ortiqcha mehnat resurslari qo’shimcha investitsiyalarni jalb etishga imkon beradi.
Natijada muvozanatli iqtisodiy rivojlanish sharoitini buzishga qodir iqtisodiy holat yuzaga keladi.
Xarrod-Domar modelining cheklanganligi uning dastlabki o’lchovlarida berilgan. Ushbu modelda qo’llaniladigan Leontevning ishlab chiqarish funktsiyasi ishlab chiqarish omillari – mehnat va kapitalni o’zaro almashtirish imkoni yo’qligi bilan xarakterlanadi, bu haqiqiy hayotdagi mos kelmaydi. Bundan tashqari mazkur modeldagi barcha tarkibiy qismlar: daromad va kapital nisbati, iste’molga chekli moyillik, ishchi kuchini o’sishi, mehnatni tejovchi texnika taraqqiyoti bir biriga bog’liq emas, shuning uchun muvozonatli iqtisodiy o’sishga erishish ehtmoli nolga teng. Shu sababdan ham Xarrod-Domar modeli “brtiva lezviyasi” modeli nomini olgan. Bunda undagi tarkibiy qismlarning kam hajmdagi muvozanatsizligi butun tizim muvozanatini buzib yuboradi.
Aynan shu sababdan, 1950 yillarning o’rtalaridan boshlab ishlab chiqarish funktsiyalari ishlab chiqarish omillarini o’zaro almashinishini ko’zda tutuvchi iqtisodiy o’sishning neoklassik modellari muvaffaqqiyatga ega boshladi.
Klassik iqtisodiy o’sish modellarining keynscha modellardan asosiy farqi mehnatning kapital bilan qurollanganlik koeffitsientini tabiatidadir. uzluksiz yoki nouzluksiz variantlarda yozilishi mumkin. Kapital bilan qurollanganlik koeffitsienti ishlab chiqarishda band bo’lgan bir ishlovchiga to’g’ri keladigan asosiy kapital qiymatini ko’rsatadi.
Agar iqtisodiy o’sishning keynscha modellarida bu koeffitsient o’zgarmas miqdor bo’lsa, klassik modellarda u iqtisodiy holatga qarab o’zgarib turadi. R.Solou modelida Kobb-Duglasning ishlab chiqarish funktsiyasida mehnat va kapital o’zaro almashishi mumkin, omillar bo’yicha elastiklik koeffitsientlari yig’indisi 1 ga teng.
Neoklassik o'sish nazariyasi - bu barqaror iqtisodiy o'sish sur'ati uchta harakatlantiruvchi kuch - ishchi kuchi, kapital va texnologiyalarning kombinatsiyasi natijasida qanday paydo bo'lishini belgilaydigan iqtisodiy nazariya. Milliy Iqtisodiy tadqiqotlar byurosi 1956 yilda uzoq muddatli iqtisodiy o'sish modelini ishlab chiqish va joriy etish uchun kreditga ega bo'lgan Robert Solou va Trevor Svanni nomlaydi. Ushbu model birinchi navbatda o'sish sur'atini belgilash uchun ekzogen aholining ko'payishini hisobga olgan, ammo 1957 yilda Solou qo'shilgan. texnologiya modelga o'zgaradi.
• Robert Solou va Trevor Svan birinchi marta 1956 yilda neoklassik o'sish nazariyasini taqdim etishdi.
• Nazariyada ta'kidlanishicha, iqtisodiy o'sish uchta omil - mehnat, kapital va texnologiyalar natijasidir.
• Iqtisodiyot kapital va ishchi kuchi jihatidan cheklangan resurslarga ega bo'lsa-da, texnologiyadan o'sishga qo'shadigan hissasi cheksizdir.
Neoklassik o'sish nazariyasi qanday ishlaydi
Nazariyada ta'kidlanishicha, qisqa muddatli muvozanat ishlab chiqarish funktsiyasida turli miqdordagi mehnat va kapitaldan kelib chiqadi. Nazariya, shuningdek, texnologik o'zgarishlar iqtisodiyotga katta ta'sir ko'rsatadi va iqtisodiy o'sishni texnologik yutuqlarsiz davom ettirish mumkin emasligini ta'kidlaydi.
Neoklassik o'sish nazariyasi o'sib borayotgan iqtisodiyot uchun zarur bo'lgan uchta omilni belgilab beradi. Bular mehnat, kapital va texnologiyalar. Biroq, neoklassik o'sish nazariyasi vaqtinchalik muvozanat uzoq muddatli muvozanatdan farq qilishini aniqlab beradi, bu esa ushbu uchta omilning hech birini talab qilmaydi.
Ushbu o'sish nazariyasi iqtisodiyotning o'zida kapitalning to'planishi va odamlar ushbu kapitaldan qanday foydalanishi iqtisodiy o'sish uchun muhimdir. Bundan tashqari, iqtisodiyotning kapitali va ishchi kuchi o'rtasidagi munosabatlar uning ishlab chiqarish hajmini belgilaydi. Va nihoyat, texnologiya mehnat unumdorligini oshiradi va mehnatning ishlab chiqarish imkoniyatlarini oshiradi deb o'ylashadi.
Shuning uchun neoklassik o'sish nazariyasining ishlab chiqarish funktsiyasi iqtisodiyotning o'sishi va muvozanatini o'lchash uchun ishlatiladi.
Biron bir ma'lumotni oshirish YaIMga va shuning uchun iqtisodiyotning muvozanatiga ta'sirini ko'rsatadi. Ammo, agar neoklassik o'sish nazariyasining uchta omili teng bo'lmaganda, ikkilamchi mehnat va kapitalning iqtisodiyotga bo'lgan rentabelligi kamayadi. Ushbu pasaytirilgan rentabellik shuni anglatadiki, ushbu ikkita kirimdagi o'sish eksponensial ravishda kamayib boradigan rentabellikka ega, texnologiya esa uning o'sishiga hissa qo'shishi va natijada ishlab chiqarishi mumkin bo'lgan mahsulot uchun cheksizdir.
Neoklassik o'sish nazariyasining namunasi
2016 yilda nashr etilgan tadqiqot Iqtisodiy mavzular Dragoslava Sredoevich, Slobodan Cvetanovich va Gorica Boškovich tomonidan "Iqtisodiy o'sish nazariyasidagi texnologik o'zgarishlar: neoklassik, endogen va evolyutsion-institutsional yondashuv" nomli maqolalar texnologiyaning o'rni va neoklasik o'sish nazariyasidagi rolini o'rganib chiqdi.
Biron bir ma'lumotni oshirish YaIMga va shuning uchun iqtisodiyotning muvozanatiga ta'sirini ko'rsatadi. Ammo, agar neoklassik o'sish nazariyasining uchta omili teng bo'lmaganda, ikkilamchi mehnat va kapitalning iqtisodiyotga bo'lgan rentabelligi kamayadi. Ushbu pasaytirilgan rentabellik shuni anglatadiki, ushbu ikkita kirimdagi o'sish eksponensial ravishda kamayib boradigan rentabellikka ega, texnologiya esa uning o'sishiga hissa qo'shishi va natijada ishlab chiqarishi mumkin bo'lgan mahsulot uchun cheksizdir.
Neoklassik o'sish nazariyasining namunasi
2016 yilda nashr etilgan tadqiqot Iqtisodiy mavzular Dragoslava Sredoevich, Slobodan Cvetanovich va Gorica Boškovich tomonidan "Iqtisodiy o'sish nazariyasidagi texnologik o'zgarishlar: neoklassik, endogen va evolyutsion-institutsional yondashuv" nomli maqolalar texnologiyaning o'rni va neoklasik o'sish nazariyasidagi rolini o'rganib chiqdi. Va nihoyat, evolyutsion va institutsional iqtisodchilar texnologik innovatsiyalar va iqtisodiy o'sish modellarida iqtisodiy va ijtimoiy muhitni hisobga olishadi.
4.Neoklassik modeli asoslari.
Iqtisodiy o‘sishning dastlabki neoklassik modellari 1950-1960 yillarda, ya’ni dinamik muvozanat muammosiga e’tibor susaygan va birinchi planga nafaqat foydalanilmagan quvvatlar hisobiga, balki shu bilan birga yangi texnikani joriy qilish, unumdorlikni oshirish va ishlab chiqarishni tashkil qilishni yaxshilash hisobiga potensial mumkin bo‘lgan o‘sish sur’atlariga erishish muammosi chiqqan davrda paydo bo‘ldi. Shu sababli iqtisodiy o‘sish muammosining nafaqat nazariy asoslari, balki uni tahlil qilishning uslublari ham o‘zgardi. Bu davrda rivojlangan davlatlar iqtisodiyotida yirik firmalarning roli keskin o‘sdi. Bu firmalar o‘z investitsiyalarini strategik rejalashtirish uchun, iqtisodiy o‘sishning neokeynscha modellariga tayangan holda, mikrodarajada o‘sishning dinamik modellarini tuza boshlashdi
Ta’kidlangan modellarni tuzishda firmalar chiziqli dasturlash uslublaridan va V.Leontevning ishlab chiqarish funksiyasidan foydalanishdi. Yirik firmalarning mustaqil iqtisodiy siyosat yuritishga va iqtisodiy o‘sishga erishishga intilishlari neoklassik yo‘nalish vakillarini iqtisodiy o‘sishning neokeynscha modellariga muqobil bo‘lgan o‘sish modellarini yaratishga faol kirishishga undadi. Bu yo‘nalish vakillari (amerikalik iqtisodchi R. Solou va ingliz iqtisodchisi J.Mid hamda boshqalar), bozor raqobati sharoitida yirik firmalarga o‘z resurslaridan potensial o‘sishga erishish maqsadi to‘laroq foydalanish imkonini berish uchun, iqtisodiyotga davlat aralashuvini qat’iy cheklash lozim degan fikrni olg‘a surishdi. Ular yaratgan modellarning metodologik asoslari bo‘lib, shuningdek, mehnat, kapital va erni ijtimoiy mahsulotni yaratishning mustaqil omillari deb qarovchi ishlab chiqaish omillarining klassik nazariyasi xizmat qildi.
Neoklassik modellarning navbatdagi metodologik asosi bo‘lib chekli (chegaralangan) unumdorlik nazariyasi hisoblanadi. Ushbu nazariyaga ko‘ra ishlab chiqarish omillari egalari oladigan daromad, bu omillarning chekli mahsulotlari (omillarning qo‘shimcha birligi hisobiga yaratilgan qo‘shimcha mahsulot) bilan belgilanadi. Noklassik maktab nazariyotchilari iqtisodiy o‘sishning neokeynscha nazariyalarini uch jihat bo‘yicha tanqid qildilar: - birinchidan, ular e’tiborni faqat iqtisodiy o‘sishning bir omiliga-kapital jamg‘arishga (investitsiyalarnining qo‘shimcha o‘sishiga) qaratishdi. Boshqa omillar(ayniqsa texnologik taraqqiyot bilan bog‘liq bo‘lgan holatlar, ya’ni ishchi kuchining ma’lumot darajasi va malakasining o‘sishi, ishlab chiqarishni tashkil etishning yaxshilanishi hamda boshqalar) ular e’tiboridan chetda qoldi.
Neoklassiklar bo‘sh turgan ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish uchun yangi ishchi kuchini jalb qilish hisobiga ham ishlab chiqarishning qo‘shimcha o‘sishini ta’minlash mumkin deb hisobladilar; - ikkinchidan, neokeynschilar ishlab chiqarishning kapital talabchanligi koeffitsentini o‘zgarmas deb qaradilar. Neoklassik modellar esa ikki ishlab chiqarish omilini (kapital va mehnatni) hisobga olgan holda va ularning o‘zaro bir-birini almashtirishini (substitut ekanligini) ko‘zda tutib bu koeffitsent o‘zgarishi mumkinligini nazarda tutadilar. Bundan esa, ishlab chiqarishning berilgan texnik qurollanishi darajasida, belgilangan ishlab chiqarish hajmiga resurslarning turli kombinatsiyalarini qo‘llab erishish mumkin degan xulosa chiqadi; - uchinchidan, neokeynschilar bozor mexanizmining muvozanatni avtomatik tiklash qobiliyatini etarlicha baholamadilar. Neokeynschilardan farqli ravishda, neoklassiklar faqatgina raqobatga asoslangan bozor tizimigina iqtisodiy o‘sishning balanslashganligini ta’minlashi mumkin deb hisobladilar. Ular iqtisodiy o‘sishning balanslashganligini ta’minlash raqobat mexanizmidan tashqari barqaror pul tizimiga ham bog‘liq, raqobat mexanizmi va barqaror pul tizimi bozor muvozanatini avtomatik tiklaydi deb hisoblashdilar